Dialekt

Dialekt, narzecze – wieloznaczny termin lingwistyczny. W najogólniejszym znaczeniu dialekt to odmiana języka, która odznacza się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi czy gramatycznymi, odróżniającymi ją od innych form tego języka^[1]. W szerokim ujęciu dialektem jest każda odmiana języka związana z pewną grupą osób^[2]. W wąskim znaczeniu dialekt to ograniczona terytorialnie i społecznie odmiana języka, występująca w formie mówionej^[3] lub odmiana o niższym prestiżu niż język standardowy^[4][5].

Różnice dialektalne wykazują zasadniczo wszystkie języki świata, przy czym tylko niektóre z nich mają swoją odmianę ogólną^[6], tzw. dialekt standardowy^[7][8]. Pewną formą dialektu (wariantem językowym o ustalonej strukturze) posługuje się każdy użytkownik języka. Niejednokrotnie czynniki społeczne prowadzą do porzucania cech dialektalnych na rzecz cech języka standardowego, uważanych za neutralne geograficznie^[2]. O ile w niektórych społecznościach dochodzi do zaniku różnorodności dialektalnej, to w wielu zakątkach świata cechy dialektalne nadal się utrzymują, a nawet ulegają wzmocnieniu. Dialekt często odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości danej grupy społecznej^[9].

Wszystkie dialekty w jednakowy sposób rządzą się zespołem zasad gramatycznych, choć ich systemy bywają silnie zróżnicowane^[10][11]. Dialekty o niższym statusie społecznym, które nie zostały uprzywilejowane w procesie standaryzacji językowej, są nazywane dialektami niestandardowymi^[12].

Zakres odrębności dialektalnych różni się w zależności od języka. Niektóre języki, jak np. rosyjski, przejawiają je w stosunkowo niewielkim stopniu, a istniejące dialekty mają dość szeroki zasięg geograficzny. W przypadku innych języków, takich jak niemiecki, można wyróżnić dużą liczbę wciąż żywych dialektów^[13]. Same dialekty mogą być zróżnicowane wewnętrznie i wykazywać drobne różnice na poziomie lokalnym^[13] (w języku polskim mówi się wówczas o gwarach). Granice między poszczególnymi dialektami bywają nieostre i trudne do wyznaczenia^[14][15].

Badaniem dialektów (zwłaszcza regionalnych) zajmuje się dział językoznawstwa – dialektologia^[16][17]. W rozumieniu dialektologii tradycyjnej dialekt to byt przeciwstawiany językowi standardowemu^[18].