Eos (mitologia)

Eos

Ἠώς

bogini zorzy porannej, brzasku i świtu
Tzw. „Pieta Memnona” (Eos z ciałem Memnona), malowidło na attyckiej czarze czerwonofigurowej Durisa, V wiek p.n.e., Luwr, Paryż
Występowanie	mitologia grecka
Teren kultu	starożytna Grecja
Odpowiednik	Aurora (rzymski)
Rodzina
Ojciec	Hyperion lub Pallas
Matka	Teja
Mąż	1. Astrajos 2. Titonos
Dzieci	z Astrajosem: gwiazdy, Fosforos (Hesperos), Boreasz, Zefir, Notos, Euros, przypuszczalnie także: Apeliotes, Kajkias, Lips, Skiron; z Titonosem: Emation, Memnon
Multimedia w Wikimedia Commons

Eos (także Świt, Jutrzenka^[1]; stgr. Ἠώς Ēṓs ‘jutrzenka’, łac. Aurora ‘jutrzenka’, ‘zorza’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie zorzy porannej, brzasku i świtu^[2][3]; jedna z tytanid; utożsamiana z Hemerą i rzymską Aurorą^[4][5].

Należała do drugiego pokolenia tytanów^[6]. Była bóstwem związanym z kultem świtu. Według wierzeń starożytnych Greków każdego świtu przemierzała niebo na lekkim rydwanie, zaprzężonym w parę białych lub różowych koni – Lamposa (Świecącego, Jasnego) i Faetona (Promiennego, Błyszczącego)^[7][8][9]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie (kraina północno-wschodnia Grecji) i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) na Zachodzie, po drugiej stronie widnokręgu^[10]. Otwierała „wrota dnia” (bramę nieba) przed wozem Heliosa^[11][5]. Rozpraszała mroki nocy, zwiastowała światło dnia ludziom i bogom^[12][13]. Jej nadejście zapowiadał Fosforos (Gwiazda Poranna) – „jaśniejący syn Jutrzenki”^[14][15][16].

Uchodziła za córkę tytana Hyperiona i tytanidy Tei (albo tytana Pallasa) oraz za siostrę Heliosa i Selene, przypuszczalnie także Tytana^{[2][11][18][19]}.

Była bardzo kochliwa. Uprowadziła i uwiodła kilku mężczyzn, m.in.: olbrzyma Oriona, Kefalosa, Klejtosa^[2][9][11]. Ze swoim pierwszym mężem, tytanem Astrajosem, miała liczne potomstwo, m.in. gwiazdy^[a][20], Fosforosa (Hesperosa; bóstwo uosabiające planetę Wenus)^[b][21], Boreasza, Zefira, Notosa, Eurosa, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa, Skirona (bóstwa uosabiające wiatry)^{[2][11][22][23][24]}.

Ze związku z Titonosem (był jej drugim mężem) urodzili się synowie Emation i król Etiopii, Memnon, który zginął pod Troją^[2][11]. Długo opłakiwała swego syna Memnona, zabitego przez Achillesa (łzy jej opadły na ziemię w postaci kropel porannej rosy)^[2][16]. Dla Titonosa uprosiła u boga Zeusa dar nieśmiertelności, ale zapomniała uprosić dar wiecznej młodości. Gdy Titonos stał się zupełnie niedołężny, Zeus zamienił go w świerszcza lub cykadę^[9][25].

W panteonie greckim odgrywała ona drugorzędną rolę, a jej kult należał do rzadkości. W mitach pojawiała się sporadycznie.

W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w peplosie szafranowego (intensywnie żółty) koloru^[2][26], powożąca rydwanem lub w locie przed wozem Heliosa, z kwiatami i pochodnią w ręce. Starożytni Grecy nazywali ją „różanopalcą” (stgr. ῥοδοδάκτυλος ‘mająca palce w kolorze przypominającym płatki róż’), „szafrannoszatą” (gr. krokópeplos ‘w peplosie szafranowego koloru’)^[2][9][27].

Wyobrażenie o bogini przejawia się w sztukach plastycznych, między innymi w greckim malarstwie wazowym (wazy z V wieku p.n.e. ukazujące skrzydlatą Eos goniącą Kefalosa oraz opłakującą Memnona), malarstwie olejnym i rzeźbie, oraz w muzyce i literaturze (Iliada Homera).

Imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid – (221) Eos.