Fenoplasty

Fenoplasty – tworzywa sztuczne na bazie żywic fenolowo-formaldehydowych, które otrzymywane są w wyniku polikondensacji fenolu i formaldehydu^[1]. Pierwsza metoda utwardzenia żywicy formaldehydowej dająca zastosowanie przemysłowe do wyrobu tworzyw sztucznych została opracowana w latach 1907–1908 przez Leo Hendrika Baekelanda. Wydarzenie to stało się jednocześnie narodzinami przemysłu syntetycznych tworzyw sztucznych, czyli tworzyw, do produkcji których używa się składników otrzymanych również na drodze syntetycznej, a nie pochodzenia naturalnego^[2]. Pierwotnie tworzywa te były nazywane od nazwiska wynalazcy bakelitem, choć sam bakelit to tylko jedna z odmian tego typu tworzyw^[3].

Zaletami, które wpływają na powszechne zastosowanie duroplastów są: sztywność, stabilność wymiarów, nierozpuszczalność, nietopliwość oraz dobre własności elektroizolacyjne. Wady natomiast to kruchość (zmniejszana przez zastosowanie napełniaczy) oraz niemożliwość powtórnego formowania^{[potrzebny przypis]}.

Fenoplasty otrzymywane są w procesie polikondensacji fenoli z aldehydami (głównie z formaldehydem). W zależności od stosunków molowych reagentów, środków modyfikujących, katalizatora kondensacji i temperatury reakcji otrzymuje się:

• niskocząsteczkowe, reaktywne żywice rozpuszczalne i topliwe (nowolaki, rezole), półprodukty stosowane do wyrobu tłoczyw fenolowych i do produkcji lakierów ochronnych^[4][5],
• wielkocząsteczkowe żywice nierozpuszczalne i nietopliwe (rezity), końcowe produkty utwardzania żywic^[6].

Żywicą pośrednią pomiędzy nowolakami i rezolami a rezitami są rezitole – polikondensaty częściowo usieciowane, topliwe i pęczniejące w rozpuszczalnikach. Przemianę rezolu w rezit przyspiesza temperatura i niski odczyn pH środowiska reakcji^[5][6][7].

Fenoplasty wielkocząsteczkowe są tworzywami z grupy duroplastów, czyli żywic utwardzalnych, przechodzących nieodwracalnie ze stanu plastycznego w stan utwardzony w wyniku działania podwyższonej temperatury lub pod wpływem czynników chemicznych, bądź obu tych czynników naraz. Nowolaki zachowują się jak tworzywa termoplastyczne; w praktyce utwardza się je nieodwracalnie dopiero w ostatecznym stadium przetwarzania, poprzez dodanie utwardzaczy.

Fenoplasty charakteryzują się dobrymi własnościami mechanicznymi, dielektrycznymi i termicznymi. Fenoplasty wykorzystuje się do^{[potrzebny przypis]}:

• produkcji bil bilardowych
• wyrobu galanterii, uchwytów narzędzi, form – w postaci żywic lanych
• produkcji części elektrotechnicznych, obudów aparatów telefonicznych, radiowych i fotograficznych – w postaci tłoczyw do prasowania na wyroby powszechnego użytku
• do produkcji okładzin ciernych hamulców i sprzęgieł – w postaci tłoczyw zawierających azbest i opiłki metalowe
• dodatków do lakierów, klejów, kitów, spoiw zwłaszcza do laminatów.

Laminaty fenolowo-formaldehydowe są wytwarzane w postaci płyt, kształtek i rur. Stosowane są przy produkcji części elektrotechnicznych i części maszyn (np. tuleje łożyskowe). Więcej na ten temat w haśle laminat^{[potrzebny przypis]}.