Franciszkanizm w literaturze – tendencje w literaturze XX wieku nawiązujące do idei franciszkanizmu i jego protagonisty św. Franciszka z Asyżu. Bohater literatury nurtu franciszkańskiego to człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny i miłujący naturę. Pochwała prostego stosunku do świata łączy się często w utworach tego nurtu ze świadomym uproszczeniem kompozycji i stylu.
Określa on poglądy i postawę przyjmowaną przez świętego Franciszka z Asyżu i franciszkanów polegającą na:
- Życiu według zasad Ewangelii
- Pokornym przyjmowaniu cierpienia
- Radowaniu się ubóstwem
- Podkreślaniu miłości i troskliwości Boga Ojca w stosunku do swoich umiłowanych dzieci
- Braterstwie z wszystkimi stworzeniami ożywionymi i nieożywionymi, które określa się mianem braci i sióstr
- Otaczaniu miłością każdego człowieka, zwłaszcza grzeszników
- Pokutowaniu za grzechy
- Pokorze
- Radości w życiu
- Służbie Bogu, Kościołowi, bliźnim, szczególnie ubogim i cierpiącym oraz światu
Terminu franciszkanizm używali m.in. A. Gemelli, T. Lombardi, L. Iriarte. Franciszkanizmem nazywa się także dzieje zakonów i wspólnot religijnych o inspiracji franciszkańskiej.
Pierwiastki franciszkańskie pojawiają się w literaturze już w średniowieczu, ale o franciszkanizmie, jako o jej nurcie możemy mówić dopiero od drugiej połowy XIX wieku. Związane jest to z ukazaniem się książki A. F. Ozanama Les Poètes franciscains en Italie au treizième siècle (1852), której streszczenie Franciszek Seraficki i poeci włoscy z jego szkoły pojawiło się w Polsce rok później. Franciszkanizm przejawia się nie tylko w tekstach poświęconych świętemu Franciszkowi, ale i tych, w których pojawiają się franciszkanie oraz odnoszących się do duchowości franciszkańskiej lub do motywów związanych z Asyżem.
Postacie franciszkanów pojawiają się w następujących tekstach:
- I. Chodźko Pamiętniki kwestarza
- W. S. Reymont Pielgrzymka na Jasną Górę. Wrażenia i obrazy
- Z. Nałkowska Książka zażaleń
- P. Górska Paleta i pióro
- A. Mickiewicz Dziady, Pan Tadeusz
- I. Hołowiński Opuszczony klasztor, Ksiądz kapucyn
- J.I. Kraszewski Sfinks
Postacie występujących w literaturze franciszkanów wzorowane były często na znanych osobach, szczególnie, jeśli żyły według zasad duchowości franciszkańskiej.
Wyrazem franciszkanizmu jest także postawa życiowa człowieka, zgodna z duchem św. Franciszka. Typowo franciszkańskie podejście do życia przejawia się w następujących tekstach:
- E. Zegadłowicz Przyjdź Królestwo Twoje
- S. Witkiewicz Myśli, List do syna
- W. Bąk Pochwalona niech będzie zima
- J. Korczak Sam na sam z Bogiem. Modlitwy tych, którzy się nie modlą
- J. Kasprowicz Księga ubogich
Franciszkanizm wiąże się także z tekstami poświęconymi świętemu Franciszkowi:
- Kwiatki świętego Franciszka
- L. de Wohl Święty Franciszek z Asyżu. Radosny żebrak
- G.K. Chesterton Święty Franciszek z Asyżu
- R. Brandstaetter Inne kwiatki świętego Franciszka, Teatr świętego Franciszka
- Zofia Kossak-Szczucka Bez oręża, Opiekun Bożych stworzeń (opowiadanie w zbiorze Szaleńcy Boży)
W końcu przejawem franciszkanizmu mogą być teksty związane z Asyżem:
W malarstwie franciszkanizm jest kojarzony przede wszystkich z twórczością Giotta di Bondone, Cimabuego.