Gujana

Ten artykuł dotyczy państwa w Ameryce Południowej. Zobacz też: inne znaczenia.

Kooperacyjna Republika Gujany

Co-operative Republic of Guyana

Herb Flaga
Dewiza: One People, One Nation, One Destiny (Jedni ludzie, jeden naród, jedno przeznaczenie)
Hymn: Dear Land of Guyana, of Rivers and Palms (Drogi kraj Gujany, rzek i palm)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Georgetown
Data powstania	26 maja 1966
Prezydent	Irfaan Ali
Premier	Mark Phillips
Powierzchnia	214 969 km²[1]
Populacja (2023) • liczba ludności	791 739[1]
• gęstość	3,7 os./km²
Kod ISO 3166	GY/GUY/328
Waluta	dolar gujański (GYD)
Telefoniczny nr kierunkowy	+592
Domena internetowa	.gy
Kod samochodowy	GUY
Kod samolotowy	8R
Strefa czasowa	UTC –4
Język urzędowy	angielski
Religia dominująca	chrześcijaństwo
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	16,31 mld[2] USD 20 540[2] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	48,16 mld[2] dolarów międzynar. 60 648[2] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Gujana (ang. Guyana), oficjalnie Kooperacyjna Republika Gujany (Co-operative Republic of Guyana) – państwo w północnej części Ameryki Południowej, w obrębie większego regionu również zwanego Gujaną. Jedno z najmniejszych państw na kontynencie, zajmuje powierzchnię 214 969 km²^[a], a zamieszkane jest przez 791 739 osób (2023, szac.)^[b][1].

Państwo położone jest nad Oceanem Atlantyckim, sąsiaduje z Surinamem na wschodzie, Brazylią na południu i Wenezuelą na zachodzie. Przebieg granic jest kwestią sporną. Wenezuela wysuwa roszczenia do obszaru na zachód od rzeki Essequibo (Guayana Esequiba, około 2/3 terytorium Gujany^[3]), a Surinam do obszaru Tigri(inne języki) (ok. 15 000 km²). Początki obu sporów wywodzą się z okresu kolonialnego, poprzedzającego niepodległość Gujany^[4]. Znaczna część kraju jest nizinna (Nizina Gujańska). Na południu i zachodzie znajdują się obszary wyżynne (Wyżyna Gujańska), przechodzące w góry (Pacaraima, Acarai(inne języki))^[4][5]. Przeważa klimat tropikalny^[1]. Około 3/4 powierzchni kraju zajmują wilgotne lasy równikowe; na południowym zachodzie – sawanna Rupununi^[4].

Gujana jest republiką parlamentarną. Stolicą i największym miastem jest Georgetown. Ludność skoncentrowana jest w pasie nadmorskim, szczególnie w północno-wschodniej części kraju. Niski poziom urbanizacji (27% w 2020 r.). Większą część ludności stanowią osoby pochodzenia indyjskiego (40% ogółu) i afrykańskiego (30%), potomkowie niewolników sprowadzonych w czasach kolonialnych do pracy na tutejszych plantacjach trzciny cukrowej^[c]. Około 20% stanowi ludność o mieszanym pochodzeniu, a 10% rdzenna ludność indiańska^[4][1]. Zróżnicowana struktura wyznaniowa – chrześcijanie różnych wyznań stanowią nieco ponad 60% ogółu, hindusi blisko 25% (2012 r.)^[1]. Gujana jest jedynym państwem na kontynencie południowoamerykańskim z językiem angielskim jako urzędowym. Kraj bywa zaliczany do Karaibów ze względu na podobieństwo kulturowe do anglojęzycznych państw na Antylach^[4].

Obszar Gujany zamieszkany był przez plemiona indiańskie prawdopodobnie od I wieku p.n.e. Pod koniec XVI wieku jego kolonizacji podjęli się Holendrzy (kolonie Essequibo, Demerara i Berbice(inne języki)). Po burzliwym okresie wojen napoleońskich, zakończonych w 1815 roku, obszar znalazł się w posiadaniu Brytyjczyków, którzy w 1831 roku połączyli odrębne dotychczas kolonie w jedno terytorium o nazwie Gujana Brytyjska. W 1966 roku kraj uzyskał niepodległość. W pierwszych dwóch dekadach, pod rządami Forbesa Burnhama, Gujana objęła kurs na socjalizm; proces liberalizacji gospodarki zapoczątkowany został w latach 80. XX wieku^[4].

Gospodarka Gujany w dużej mierze opiera się na rolnictwie i górnictwie, w szczególności na uprawie trzciny cukrowej i ryżu oraz wydobyciu boksytów i złota. W 2015 roku w wodach przybrzeżnych tego kraju odkryto znaczne złoża ropy naftowej, których eksploatacja ma według prognoz ożywić stagnującą gospodarkę. Mimo że Gujana posiada najwyższy wskaźnik parytetu siły nabywczej w całej Ameryce Południowej^[2], to 1/3 społeczeństwa żyje poniżej progu ubóstwa. Do głównych przeszkód w rozwoju należą drenaż mózgów (ponad 80% Gujańczyków z wyższym wykształceniem emigrowało z kraju) oraz słabo rozwinięta infrastruktura^[4][1].