Instytucje Justyniana – podręcznik prawa rzymskiego, będący częścią kodyfikacji justyniańskiej (Corpus Iuris Civilis) – posiadający moc prawa obowiązującą w Cesarstwie Bizantyńskim. Opublikowany 21 listopada 533, konstytucją Imperatoriam z mocą od 30 grudnia[1]. Adresowany do żądnej poznania praw młodzieży (łac. cupidae legum iuventuti), której cesarz Justynian I Wielki zadedykował słowa:
Przyjmijcie więc te nasze prawa z największą żarliwością i ochoczą pilnością, i okażcie się sami tak wykształconymi, abyście mogli żywić najpiękniejszą nadzieję, iż po ukończeniu całego studium prawnego będziecie mogli nawet rządzić naszym państwem w powierzonych wam jego częściach[2].