Back Strychnos Afrikaans إسطركن Arabic اسطركن ARZ Strixnos Azerbaijani Strychnos Catalan Strychnos CEB Kulčiba Czech Brechnüsse German Strychnos English Strychnos Spanish
 Strychnos toxifera | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
kulczyba |
| Nazwa systematyczna | |
| Strychnos Linnaeus Sp. Pl. 189. 1 Mai 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
S. nux-vomica L.[3] | |
_Mart._-_Flickr_-_Alex_Popovkin,_Bahia,_Brazil_(24).jpg)
.jpg)
Kulczyba (Strychnos L.) – rodzaj roślin z rodziny loganiowatych Loganiaceae. Obejmuje ok. 190[2][4] lub 203[5] gatunki (najbardziej zróżnicowany rodzaj w obrębie rodziny[2]). Najwięcej gatunków występuje w Afryce równikowej, gdzie jest ich ok. 75[4], poza tym rodzaj obecny jest w Ameryce Środkowej i północnej oraz środkowej części Ameryki Południowej, w całej Afryce subsaharyjskiej, w Azji południowej i południowo-wschodniej, na Nowej Gwinei oraz w północnej i wschodniej Australii[5]. Większość gatunków występuje w nizinnych lasach równikowych[6], część rośnie na sawannach[7].
Rodzaj o największym znaczeniu ekonomicznym w rodzinie[6]. Rośliny te dostarczają silnie trujących alkaloidów takich jak strychnina i brucyna, używanych m.in. do trucia strzał (zob. kurara) i ryb[6][4] (niezależnie stosowane przez ludy miejscowe zarówno na Starym, jak i Nowym Świecie)[4]. Już w niewielkich dawkach powodują one paraliż mięśni i śmierć. Wykorzystywane są w trutkach na gryzonie[8]. W małych dawkach strychnina stymuluje ośrodkowy układ nerwowy i stosowana jest przy omdleniach, zatruciach eterem i chloroformem, poprawia też zdolność widzenia[8]. Podstawowym źródłem strychniny są nasiona kulczyby wroniego oka[4]. Mimo silnie trujących nasion sam miąższ owoców bywa nietoksyczny[4] i niektóre gatunki o większych i mniejszych owocach są jadalne (S. cocculoides, S. madagascariensis, S. pungens, S. spinosa[7]). Przypuszcza się, że owoce kulczyby mogły być wzmiankowane w Biblii jako owoce drzewa poznania dobra i zła[4] (jabłoń domowa dotarła do basenu Morza Śródziemnego dopiero ok. 1 tys. lat p.n.e.[9]). Rośliny te stosowane są także jako lecznicze. Drewno Strychnos colubrina stosowane jest przy ukąszeniach żmij[8], a wraz z korą do leczenia malarii[4]. Aborygeni w północnej Australii jadali owoce kulczyby i używali ich miąższu do leczenia chorób skóry[6]. Nasionami Strychnos potatorum pociera się od wewnątrz naczynia w celu użycia ich do klarowania wody pitnej[8]. Część gatunków wykorzystywana jest jako źródło drewna[4].
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieruggieroBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieapwebBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b Strychnos. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-06].
- ↑ a b c d e f g h i David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 890-891, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepowBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ a b c d K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 517. ISBN 978-3-319-93604-8.
- ↑ a b Strychnos L.. [w:] Flora Zambesiaca [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-07].
- ↑ a b c d Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieencyBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Jonathan Roberts: Powab jabłka. Fascynujące dzieje owoców i warzyw. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 34. ISBN 83-7311-783-0.