Lateralizacja

Lateralizacja, inaczej stronność – asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn niż lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych dochodzących z jednej strony ciała.

Lateralizacja jest postępującym procesem, kształtuje się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Podczas tego procesu kształtuje się przewaga jednej strony ciała nad drugą podczas czynności ruchowych. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.

Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”. Sprawność ruchowa człowieka opiera się na odmiennych funkcjach kończyn górnych i dolnych oraz lewych i prawych. Ważną rolę odgrywa specjalizacja i koordynacja ruchowa rąk, która polega na odmienności ich ruchów. Ręka wiodąca (u osób praworęcznych prawa, u leworęcznych lewa) wykonuje główną czynność, natomiast ręka podporządkowana ją wspomaga. Koordynacja ręki wiodącej i podporządkowanej pozwala na osiągnięcie wysokiego stopnia sprawności przez dziecko. Wynika z tego, że wysoki poziom percepcji i ekonomii ruchów można osiągnąć wtedy, gdy jedna z kończyn dominuje, a druga ją wspomaga i współpracuje z nią. Gdy ręka dominująca jest po tej samej stronie ciała co oko dominujące powstaje tzw. układ ręka–oko, który stanowi podstawę koordynacji wzrokowo-ruchowej co umożliwia i znacznie ułatwia wykonywanie czynności graficznych i manipulacyjnych. Lateralizacja związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Pewne obszary mózgu kierują określonymi procesami i czynnościami. U większości osób lewa półkula odpowiada

• za mowę i funkcje językowe (wraz z czytaniem i pisaniem),
• logikę,
• rozumienie oraz programowanie motoryczne.

Natomiast prawa półkula:

• zarządza percepcją przestrzenną,
• umiejętnościami muzycznymi i plastycznymi,
• mimiką i emocjami.

Procesy wzrokowe, słuchowe i umiejętności matematyczne podzielone są pomiędzy obie półkule. Możemy obserwować różne stopnie lateralizacji. Podczas gdy jedna strona mózgu dominuje nad drugą w zakresie pewnych funkcji, mamy do czynienia z dominacją jednej z półkul. Jednakże pomiędzy obydwoma półkulami istnieje stała łączność i współpraca, co stanowi o ich jedności. Osoby praworęczne za mowę i inne funkcje językowe oraz logiczne odpowiada zawsze lewa strona mózgu, a za muzykę, sztukę, funkcje kreatywne i emocje prawa strona. W przypadku osób leworęcznych sytuacja jest bardziej złożona. Model lateralizacji u niektórych osób leworęcznych jest identyczny jak u osób praworęcznych, czasami jednak jest on odwrócony. Są też takie osoby, u których występuje lateralizacja mieszana nazywana skrzyżowaną (bilateralizacją), czyli funkcje językowe zlokalizowane są po obu stronach mózgu.