Back María Piast de Polonia AST Marie Bytomská Czech Maria von Beuthen German Μαρία του Μπύτομ Greek Maria of Bytom English María Piast de Polonia Spanish Marie de Bytom French Piast Mária magyar királyné Hungarian マリア・ビトムスカ Japanese Maria van Silezië-Bytom Dutch
| Królowa Węgier | |
| Okres | |
|---|---|
| Jako żona | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
przed 1295 |
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Matka |
Helena |
| Mąż | |
Maria bytomska (ur. przed 1295, zm. 15 grudnia 1317 w Temesvárze) – księżniczka bytomska, królowa węgierska z dynastii Piastów.
Córka księcia bytomskiego Kazimierza i Heleny, której pochodzenie nie jest znane, aczkolwiek literatura historyczna skłania się do uznania jej za córkę księcia halickiego Lwa I z dynastii Rurykowiczów[1]. Żona króla Węgier Karola I Roberta z dynastii Andegawenów.
Maria była pierwszą żoną[2] Karola Roberta, poślubioną przez niego w 1306. Związek ten był bezpotomny, jednakże starsza literatura naukowa utrzymywała, że pochodziły z niego dwie córki. Niewiele wiadomo o działalności Marii na Węgrzech. Jej małżeństwo z Karolem Robertem utrwalało porozumienie polsko-węgierskie skierowane przeciw Czechom. Przyczyniło się także do nawiązania bliskich kontaktów polsko-węgierskich w XIV w., m.in. wpłynęło na zawarcie przez Karola Roberta trzeciego małżeństwa z Elżbietą Łokietkówną oraz na kariery kościelne na Węgrzech braci Marii: Bolesława i Mieszka.
- ↑ Domysł identyfikacji żony Kazimierza bytomskiego, Heleny, z córką Lwa I halickiego przedstawił K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, cz. III, wyd. II, Kraków 2007, s. 517–518; Został on zaakceptowany i rozwinięty przez S.A. Srokę, skłaniali się do niego J. Sperka i J. Tęgowski. Zob. D. Dąbrowski, Rodowód Romanowiczów książąt halicko-wołyńskich, Poznań – Wrocław 2002, s. 218; W literaturze można spotkać się z poglądem, iż Helena była córką Szwarna Daniłowica. Zob. J. Horwat, Helena, [w:] A. Barciak (red.), Książęta i księżne Górnego Śląska, Katowice 1995, s. 47–48; W innej pracy badacz podtrzymał swoją hipotezę, uznając równocześnie, że jest ona równoważna wobec poglądu o pochodzeniu Heleny od Lwa Daniłowica. Zob. J. Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007, s. 37–41; Istnieją też hipotezy, które przypisują Helenie litewskie lub czeskie pochodzenie. Zob. S.A. Sroka, Kazimierz, [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 725.
- ↑ Stanowisko to podziela cała polska literatura naukowa. Węgierski historyk Gy. Kristó, Károly Róbert első felesége, [w:] „Acta Universitatis Szegediensis de Attila József nominatae. Acta Historica”, t. 86, 1988, s. 27–30 (a za nim rodzima historiografia), opowiedział się za poglądem, zgodnie z którym przed poślubieniem Marii bytomskiej Karol Robert pojął za żonę Marię, córkę Lwa II halickiego. Badacz ten powołał się na dwa przekazy źródłowe. W dokumencie z 7 lutego 1326 Karol Robert wspomniał o wyprawie na Ruś mającej na celu sprowadzenie jego pierwszej żony, zaś Anonymi Descriptio Europae Orientalis przekazał, że Rusią władał potężny książę Lew, którego córka została poślubiona przez króla Węgier Karola. Gy. Kristó zidentyfikował władcę ruskiego z Lwem II halickim. W pracy Aba Sámuel és Károly Róbert családi kapcsolatairól, [w:] „Acta Universitatis Szegediensis de Attila József nominatae. Acta Historica”, t. 96, 1996, s. 25–30, odwołując się do dokumentu Karola Roberta z 12 grudnia 1323, badacz ustalił, że księżniczka halicka miała na imię Maria. Zgodnie z jego ustaleniami małżeństwo zostało zawarte w 1306, choć pierwotnie uważał on, że doszło do niego w 1307 lub 1308. Zaślubiny Karola Roberta z Marią bytomską wyznaczył natomiast na ok. 1310. Pogląd Gy. Kristó został zakwestionowany przez S.A. Srokę w pracy Wokół mariażu Karola Roberta z Piastówną śląską Marią, [w:] S. Górzyński (red.), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nr 11, Warszawa 1994, s. 1–5. Historyk ten zwrócił uwagę na fakt, że wobec dotychczasowych ustaleń Lew II miał w 1306 co najwyżej 14 lat, w związku tym nie mógł wtedy być ojcem dorastającej księżniczki. Jednocześnie odrzucił możliwość, iż ojcem domniemanej Marii był Lew I halicki, zauważając, że znane córki tegoż księcia zdecydowanie wcześniej zostały wydane za mąż lub oddane do klasztoru. Aby uzasadnić tezę głoszącą, że pierwszą żoną Andegawena była Maria bytomska, S.A. Sroka zaproponował emendacje źródeł wymienionych w wywodzie Gy. Kristó. Zdaniem badacza w anonimowym opisie Europy Wschodniej powinien był znaleźć się zapis (na co zwrócił już uwagę jego wydawca O. Górka), że żoną Karola Roberta została nie córka, lecz wnuczka księcia Lwa (Helena, matka Marii bytomskiej, była najprawdopodobniej córką Lwa I halickiego). Natomiast w dokumencie Karola Roberta Polska została pomylona z Rusią, co można wytłumaczyć upływem wielu lat od wspominanego w akcie wydarzenia. S.A. Sroka (za K. Jasińskim) dopuścił także możliwość, że Maria bytomska wychowywała się na dworze halickim u wuja Jerzego I, skąd została przez męża sprowadzona na Węgry. Badacz zanegował pogląd, jakoby dokument królowej węgierskiej Marii z 23 czerwca 1306 został wystawiony przez Marię halicką, przedstawiając następujące argumenty na korzyść uznania Marii bytomskiej za wystawcę aktu: zaciągnięcie przez Kazimierza bytomskiego wysokiej pożyczki najprawdopodobniej na potrzeby wyprawienia wesela córki, wzmianka w kronice Długosza pod rokiem 1306 o ślubie Marii bytomskiej z Karolem Robertem, brak przekazów XIV-wiecznych kronik węgierskich o śmierci Marii halickiej. Nadto S.A. Sroka zwrócił uwagę, że ówczesne kroniki węgierskie nazywają Piastównę śląską pierwszą żoną króla Węgier. Gy. Kristó podjął polemikę z ustaleniami S.A. Sroki. W pracy Orosz hercegnő volt-e Károly Róbert első felesége?, [w:] „Aetas”, 1994, z. 1, s. 194–199, stwierdził, że zapis w Anonymi Descriptio Europae Orientalis dotyczy żyjącego księcia Lwa, a jedynym księciem ruskim o tym imieniu pozostającym przy życiu w trakcie powstania tego opracowania (luty–marzec 1308) był Lew II. Badacz zwrócił jednak uwagę, że w tym czasie rządy w księstwie halickim sprawował ojciec księcia, Jerzy I. Wbrew dotychczasowej literaturze przyjął, że Lew II był urodzonym ok. 1273 synem Jerzego I z nieznanego źródłom związku. Swoje przypuszczenie uzasadnił tym, że Jerzy Lwowic (urodzony w latach 1252–1257 zdaniem N. de Baumgartena, Généalogies et mariages occidentaux des Rurikides Russes du Xe au XIIIe siécle, [w:] „Orientalia Christiana”, t. IX–1, nr 35, Roma 1927, tabl. 11, na którego powołał się Gy. Kristó) nie mógł po raz pierwszy wstąpić w związek małżeński dopiero w wieku 30 lat. Przy tym założeniu Lew II mógłby mieć w 1306 córkę w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku. Argumentacja Gy. Kristó nie przekonała S.A. Sroki. Tenże nie zgodził się z tezą, iż passus z Anonymi Descriptio Europae Orientalis odnosi się do żyjącego w momencie powstania źródła księcia Lwa. Ponadto zwrócił uwagę, że w tym czasie Lew Juriewic nie był potężnym władcą ruskim, a nawet nie sprawował żadnej władzy książęcej. Sojusz z takim dynastą, w przeciwieństwie do przymierza z Władysławem Łokietkiem, byłby więc bezwartościowy dla rywalizującego o tron węgierski Andegawena. Badacz przedstawił jeszcze jedną możliwość wytłumaczenia zapisu w dokumencie Karola Roberta, przypuszczając, że król węgierski udał się na Ruś, gdzie zaręczył się z księżniczką halicką, jednakże do małżeństwa z nieznanych przyczyn nie doszło. Zob. S.A. Sroka, Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków 1999, s. 21–28, S.A. Sroka, Wokół mariażu Karola Roberta z Piastówną śląską Marią, [w:] S. Górzyński (red.), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nr 11, Warszawa 1994, s. 1–5, S.A. Sroka, Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu. Szkice, Kraków 1995, s. 29–38.