Nauka

Zobacz też: inne znaczenia.

Nauka – różnie definiowany element kultury, odznaczający się dążeniem do wiedzy^[1]. Pojęcie nauki jest wieloznaczne z kilku przyczyn:

• brak powszechnie uznanej definicji wiedzy; te najczęstsze odwołują się do prawdy, która również jest rozumiana różnie;
• nie wszystkie dążenia do wiedzy są nazywane nauką – zjawiska o spornym statusie to np. filozofia czy teologia; występują też zjawiska pseudonauk, paranauk i protonauk, których dążenia do wiedzy są uznawane za niepoprawne;
• wielopoziomowość terminu – nauka to zarówno:
  • ogół różnych badań i odkryć;
  • część tego zjawiska (meronim): bardziej szczegółowa dyscyplina, co nadaje sens liczbie mnogiej tego słowa; przykładowo mówi się o naukach ścisłych, humanistycznych czy empirycznych;
• inne użycia tego słowa w języku polskim, np. nazywa się tak uczenie się lub nauczanie, niekoniecznie treści naukowych – przykładem jest tu kaznodziejstwo^[2].

Próba definicji nauki to jeden z celów filozofii nauki, konkretniej jej epistemologicznej części. Przykładowym zagadnieniem jest tu problem demarkacji – próba rozpoznania pseudonauk i paranauk ogólnym kryterium, czyli ścisłe określenie metody naukowej. Przez to epistemologia nauki przenika się z metodologią – innym działem naukoznawstwa.

Pod względem poznawczym nauka wydaje się być wiedzą najlepszą, najbardziej adekwatnie opisującą rzeczywistość. Ten wysoki status poznawczy nauka zawdzięcza metodom, jakie stosuje, oraz językowi, jakim się posługuje:

„Ważnymi elementami «naukowości» są język i metoda. Zdaniem wielu, zarówno naukowców jak i filozofów, to właśnie te dwa elementy decydują o tym, czy coś jest naukowe, czy nie”^[3].

Nauka formułuje prawa i teorie. Wymagają one uzasadnienia; w przypadku nauk empirycznych polega ono na konfrontacji przewidywań na nich opartych z rezultatami doświadczenia, czyli z wynikami obserwacji, pomiarów i eksperymentów. „Nauka rodzi się z dążenia do uzyskania wyjaśnień systematycznych, a równocześnie podlegających kontroli w oparciu o dane (...)”^[4].

Historia nauki sięga prehistorii – ludzie paleolityczni gromadzili podstawowe informacje o otaczającym ich środowisku, o działaniach arytmetycznych i rachubie czasu, np. cykliczności zjawisk astronomicznych jak fazy Księżyca. Starożytność to początki nauki rozumianej ściślej – utrwalania wiedzy przez pismo. Wtedy też pojawili się ściśle rozumiani naukowcy jak Archimedes z Syrakuz. Zręby nauk powstały zarówno w Starym Świecie, jak i Nowym; przykładowo Majowie wytworzyli własny kalendarz.

Nauka jest uprawiana w różnych językach; część tych używanych w tym celu nie zawiera jednak pojęcia nauki w polskim rozumieniu. Przykładowo w tradycjach angielskiej i francuskiej najbliższym znaczeniowo terminem jest science; obejmuje on głównie matematykę i przyrodoznawstwo, bez humanistyki^[1]. Pojęcie nauki nie jest jednak typowo polskie; podobne znaczenie ma niemieckie Wissenschaft^[1].