Nikon (patriarcha Moskwy)

Nikon

Nikita Minow
Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Data i miejsce urodzenia	7 maja 1605 Wieldiemianowo
Data i miejsce śmierci	17 sierpnia 1681 Troickaja Słoboda
Miejsce pochówku	Nowe Jeruzalem
Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Okres sprawowania	1652–1666
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Śluby zakonne	1635
Diakonat	ok. 1624
Prezbiterat	ok. 1624
Chirotonia biskupia	9 marca 1649
Wybór patriarchy	1652
Multimedia w Wikimedia Commons

Nikon, imię świeckie Nikita Minow, rzadziej: Minin (ur. 27 kwietnia^?/7 maja 1605 w Wieldiemianowie, zm. 7 sierpnia^?/17 sierpnia 1681 w Troickiej Słobodzie koło Jarosławia) – patriarcha Moskwy i całej Rusi w latach 1652–1666.

Pochodził z rodziny chłopskiej spod Niżnego Nowogrodu. Podstawowe wykształcenie zdobył w Makariewskim Monasterze Trójcy Świętej, gdzie we wczesnej młodości został posłusznikiem. Pod naciskiem rodziny zrezygnował jednak ze ślubów zakonnych i ożenił się, po czym przyjął święcenia kapłańskie. W 1639, po śmierci trójki dzieci, wstąpił do skitu Trójcy Świętej na Wyspie Anzerskiej. Z klasztoru tego wyjechał po kilku latach po konflikcie z jego przełożonym, Eleazarem. Został wówczas przyjęty do wspólnoty Kożejezierskiego Monasteru Objawienia Pańskiego i w 1642 objął w nim funkcję przełożonego. W czasie kilkukrotnych wyjazdów do Moskwy w celu przeprowadzania kwesty na potrzeby klasztoru został zauważony przez cara Aleksego I, który umożliwił mu objęcie funkcji przełożonego Monasteru Nowospasskiego w Moskwie. W 1649 Nikon został metropolitą nowogrodzkim, zaś w 1652 objął urząd patriarchy moskiewskiego i całej Rusi.

W pierwszych latach sprawowania urzędu Nikon posiadał pełne zaufanie cara, co umożliwiło mu przeprowadzenie reformy liturgicznej w Kościele. Jej celem było usunięcie z ksiąg cerkiewnych błędów i naleciałości powstałych w toku wielowiekowego przepisywania ksiąg. Wprowadzone przez patriarchę zmiany obrządku, przywracające w Cerkwi Rosyjskiej pierwotne obyczaje liturgiczne, oparte były na księgach greckich. Spotkały się one z protestem części duchowieństwa i wiernych Kościoła, co po odsunięciu Nikona od godności doprowadziło do rozłamu.

Nikon był również czynnie zaangażowany w bieżącą politykę państwa: częściowo z jego inicjatywy Rosja prowadziła wojnę z Rzecząpospolitą, następnie ze Szwecją. Celem aktywności patriarchy na tym polu była budowa prawosławnego imperium, w którym wiodącą rolę miał odgrywać Kościół oraz działający w porozumieniu z nim car.

Po sześciu latach sprawowania przez Nikona urzędu jego relacje z Aleksym I uległy znacznemu pogorszeniu. Nikon usunął się wówczas z życia publicznego i zamieszkał w ufundowanym przez siebie monasterze Nowy Jeruzalem. W 1666 został formalnie pozbawiony godności patriarszej i biskupiej i skazany na zesłanie do Monasteru Terapontowskiego, następnie do Monasteru Cyrylo-Biełozierskiego. Po śmierci Aleksego I jego następca Fiodor III Romanow umożliwił Nikonowi powrót do Moskwy i planował ponowne obsadzenie go na tronie patriarszym Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Schorowany duchowny zmarł jednak w drodze.