Noetyka

Noetyka (gr. noetikós – dosł. `dotyczący poznania intelektualnego`) – w filozofii rodzaj poznania, nazywany noetycznym, intelektualnym, poznaniem serca lub intuicją, u podstaw którego znajduje się uznanie istnienia rzeczywistości ponadzmysłowej oraz zdolności człowieka do jej bezpośredniego poznania. Noetyka jest umiejętnością (sztuką) uchwycenia głębokiej i nieprzemijalnej prawdy, swoistym wglądem w istotę rzeczy. Choć przysługuje z natury każdemu człowiekowi, domaga się - podobnie jak talent – odkrycia i pielęgnowania.

Noetyka oznacza również teorie (nauki noetyczne), opisujące to poznanie: jego podmiot (jest nim człowiek i jego władze poznawcze) i przedmiot (stanowi go rzeczywistość, której człowiek doznaje).

Za twórcę noetyki można uznać Platona, który, podążając za koncepcją Noũs (rozumnej i oddzielonej od rzeczy Zasady) Anaksagorasa, w swojej filozofii uzasadnił istnienie świata bytów doskonałych, wiecznych i niewidzialnych, oraz odróżnił go od świata rzeczy widzialnych. Uważał, że pierwszy z nich, jest dostępny tylko poznaniu umysłowemu, a drugi – poznaniu zmysłowemu. W poznaniu umysłowym wyróżnił dwa poziomy: poznanie pośrednie (gr. diánoia) i bezpośrednie (gr. nóesis). To drugie, noetyczne, uznał za najwyższy rodzaj poznania. Swoje odkrycie umieścił w naukach: o pierwszych zasadach rzeczywistości (później metafizyka), o świecie (kosmologia), o poznaniu (teoria poznania), o duszy (psychologia, antropologia), o postępowaniu (etyka), o wychowaniu (pedagogika), o państwie (polityka). Teorię Platona rozwinął jego uczeń, Arystoteles, szczególnie w koncepcjach Pierwszego Poruszyciela i intelektu czynnego. Potem wielu myślicieli chrześcijańskich usiłowało uzgodnić ustalenia Platona i Arystotelesa z objawieniem chrześcijańskim. Wśród nich najwybitniejszą pozycję należy przypisać Tomaszowi z Akwinu.

Przez wiele wieków noetyka była przedmiotem różnych dziedzin filozofii. Dziś jest także przedmiotem innych nauk, takich jak: psychologia, pedagogika, polityka.