Papuasi

Papuasi

Papuasi z Papui-Nowej Gwinei
Populacja	4,8 mln
Miejsce zamieszkania	Papua-Nowa Gwinea Indonezja (zachodnia Nowa Gwinea) Australia (zwłaszcza Wyspy Cieśniny Torresa oraz Przylądek Jork, Queensland)
Język	języki papuaskie, języki austronezyjskie także: tok pisin, hiri motu, malajski papuaski, angielski, indonezyjski
Religia	chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne
Pokrewne	inni Melanezyjczycy, Aborygeni australijscy (językowo) ludy północnohalmaherskie, ludy aloro-pantarskie

Papuasi (indonez./malajski papuwa „kędzierzawy”^[1][2][a]) – autochtoniczna ludność Nowej Gwinei^[6], pierwotna kultura materialna (przed kontaktem z Europejczykami nie znali pisma, posługiwali się kamiennymi narzędziami). Zasiedlili Nową Gwineę i północno-zachodnią Melanezję ok. 20–25 tys. lat temu^[7]. Jest to ludność czarnoskóra australoidalna^[8][9]. Charakteryzują się wełniastymi włosami, czarnymi lub rudymi, oraz sklepionym nosem. Posługują się silnie zróżnicowanymi językami papuaskimi, częściowo językami austronezyjskimi^[10], a także szeregiem języków kontaktowych (w tym kreolskich), m.in. tok pisin i hiri motu (Papua-Nowa Gwinea)^[11] oraz malajskim papuaskim^[12] i lokalnym indonezyjskim^[13] (zachodnia część Nowej Gwinei). W użyciu są również języki angielski i standardowy indonezyjski, aczkolwiek w ograniczonym zakresie^[13][14].

Papuasi należą do ludności melanezyjskiej^[15]. Ich liczebność wynosi ok. 4,8 mln^[16]. Stanowią 84% ludności Papui-Nowej Gwinei (1983)^[17]. Melanezyjczycy oprócz Nowej Gwinei zamieszkują także inne regiony Oceanii (Nauru, Wyspy Salomona, Vanuatu, Fidżi), wschodnią Indonezję oraz Timor Wschodni^[15]. Część badaczy oddziela Papuasów z Nowej Gwinei od wyspiarskich Melanezyjczyków, przede wszystkim ze względu na różnice językowe^[15]. Do najliczniejszych ludów papuaskich należą m.in.: Enga (195 tys.), Chimbu (142 tys.), Medlpa (101 tys.), Kamano (64 tys.), Huli (90 tys.), Ekari (100 tys.)^[7].

Papuasi zajmują się przede wszystkim rolnictwem (palma kokosowa, banany, taro, pochrzyn, bataty). Łowiectwo i zbieractwo mają drugorzędne znaczenie. Istotną rolę odgrywa hodowla świń, a na obszarach przybrzeżnych – rybołówstwo^[7].

Tradycyjne wierzenia to kult przodków, magia, totemizm^[7]. Do niedawna wśród Papuasów praktykowany był kanibalizm wywołujący kuru. Dawne wierzenia zostały w dużej mierze wyparte przez chrześcijaństwo^[1], rozprzestrzeniane od XIX wieku przez misjonarzy^[7].

W lingwistyce pod określeniem „języki papuaskie” rozumie się języki zachodniego Pacyfiku, które nie dają się zakwalifikować jako austronezyjskie^[6][18]. Jest to ujęcie geograficzne właściwe dla językoznawstwa, o odmiennym zakresie znaczeniowym niż etnograficzny termin „Papuasi”^[6][19]. W znaczeniu etnograficznym ludność papuaską utożsamia się z rdzennymi mieszkańcami Nowej Gwinei^[6]. Niekiedy jednak pod pojęcie Papuasów podkłada się ogólniejszą treść, określając tym mianem również ludność Moluków (konkretnie północnej Halmahery) czy też wysp Alor, Pantar i Timor^[1][2][7]. O ile wiele spośród tych grup komunikuje się w językach papuaskich, to nie wszystkie z nich wykazują papuaskie cechy antropologiczne, a często są też odrębne kulturowo od mieszkańców Nowej Gwinei. Wynika to ze złożonej historii osadnictwa ludzkiego w regionie^[20] i wpływu wielowiekowych małżeństw mieszanych^[21]. Według badań genetycznych z XXI wieku zarówno Papuasi, jak i Aborygeni australijscy są bezpośrednimi potomkami społeczności, która jako pierwsza opuściła Afrykę^[22][23].