Back Rhizaria ALS طلائعيات جذرية Arabic طلائعيات جذريه ARZ Rhizaria Bulgarian Rhizaria BS Rizaris Catalan Rhizaria Czech Rhizaria German Rhizaria English Rhizaria Spanish
 Przedstawiciele Rhizaria | |
| Systematyka[a] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Infrakrólestwo |
Rhizaria[c] |
| Nazwa systematyczna | |
| Rhizaria Cavalier-Smith, 2002 | |
Rhizaria – mający rangę infrakrólestwa takson głównie[1] jednokomórkowych eukariontów z królestwa chromistów[d][2][3][4]. Organizmy te żyją w akwenach i glebach na całym świecie (jako plankton, bentos lub edafon)[5][6][7][8]; są zazwyczaj cudzożywne, choć część z nich posiada też endosymbiotyczne glony, a niektóre wykształciły nawet chloroplasty[3][4]; są również znane gatunki pasożytnicze[6]. Zazwyczaj mają cienkie pseudopodia[9], mogą mieć też wić[3]. Większość z nich jest mikroskopijnych rozmiarów[6], jednakże istnieją też gatunki o średnicy kilku lub nawet kilkunastu centymetrów[10].
Rhizaria wywodzą się od prymitywnych glonów; grupa ta ma przynajmniej 650 mln lat, chociaż może być o ponad 100 mln lat starsza[3]; u wielu z nich występuje jakaś forma szkieletu lub skorupy dzięki czemu odnajdywane są licznie w fanerozoicznych skamieniałościach[4][6]. Stworzenie dla nich wspólnego taksonu nastąpiło dopiero niedawno[9] – wcześniej różne ich linie rozwojowe traktowane były jako pierwotniaki[11], glony[4], grzyby[4], a nawet zwierzęta[12]; w innych ujęciach systematycznych tworzą one supergrupę[9] bądź nieposiadający rangi takson supergrupy Sar (równoważnej wtedy z podkrólestwem Harosa)[13]. Znanych jest kilkanaście tysięcy żyjących gatunków Rhizaria[11].
Rozmnażanie następuje zazwyczaj bezpłciowo, choć zostały odnotowane przypadki rozmnażania płciowego lub sposobem (w pewnym sensie) mieszanym[14][15][16][17][18]. Występują na całym świecie[5]; odgrywają istotną rolę w regulowaniu globalnej liczebności bakterii, na które chętnie polują; mimo tak ważnej roli w ekosystemie nie były przez długi czas przedmiotem badań ludzi – głównie ze względu na niewielkie znaczenie gospodarcze i niewywoływanie chorób u człowieka[6].
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>- ↑ Matthew W. Brown i inni, Aggregative Multicellularity Evolved Independently in the Eukaryotic Supergroup Rhizaria [online], 19 czerwca 2012.
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-11] (ang.).
- ↑ a b c d Thomas Cavalier-Smith, Ema E. Chao, Rhodri Lewis, Multigene phylogeny and cell evolution of chromist infrakingdom Rhizaria: contrasting cell organisation of sister phyla Cercozoa and Retaria, „Protoplasma”, 255 (5), 2018, s. 1517–1574, DOI: 10.1007/s00709-018-1241-1, PMID: 29666938, PMCID: PMC6133090 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ a b c d e Thomas Cavalier-Smith, Kingdom Chromista and its eight phyla: a new synthesis emphasising periplastid protein targeting, cytoskeletal and periplastid evolution, and ancient divergences, „Protoplasma”, 255 (1), 2018, s. 297–357, DOI: 10.1007/s00709-017-1147-3, PMID: 28875267, PMCID: PMC5756292 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ a b Rhizaria - Ocean Biodiversity Information System [online], obis.org [dostęp 2021-02-24].
- ↑ a b c d e Fabien Burki, Patrick J. Keeling, Rhizaria, „Current biology: CB”, 24 (3), 2014, R103–107, DOI: 10.1016/j.cub.2013.12.025, PMID: 24502779 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ Wojciech Majewski, Benthic foraminifera from West Antarctic fiordenvironments: An overview [online], 2010.
- ↑ Samira Khanipour Roshan i inni, Taxonomic and Functional Diversity of Heterotrophic Protists (Cercozoa and Endomyxa) from Biological Soil Crusts, „Microorganisms”, 9 (2), 2021, s. 205, DOI: 10.3390/microorganisms9020205, PMID: 33498223, PMCID: PMC7908994 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ a b c Jan Pawlowski, The twilight of Sarcodina: a molecular perspective on the polyphyletic origin of amoeboid protists, „Protistology”, 5 (4), 2008, s. 281–302 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ Michael Marshall, Zoologger: 'Living beach ball' is giant single cell [online], New Scientist [dostęp 2021-02-08] (ang.).
- ↑ a b Sina M. Adl i inni, Diversity, Nomenclature, and Taxonomy of Protists, „Systematic Biology”, 56 (4), 2007, s. 684–689, DOI: 10.1080/10635150701494127 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ Palaeos Eukarya: Rhizaria: Foraminifera [online], palaeos.com [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Sina M. Adl i inni, The Revised Classification of Eukaryotes, „Journal of Eukaryotic Microbiology”, 59 (5), 2012, s. 429–514, DOI: 10.1111/j.1550-7408.2012.00644.x, PMID: 23020233, PMCID: PMC3483872 [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ Cercozoa [online], www.tolweb.org [dostęp 2021-02-26].
- ↑ Juliet Brodie, Jane Lewis, Unravelling the algae: the past, present, and future of algal systematics [online], 30 lipca 2009.
- ↑ Zach M. Arnold, Observations on the Sexual Generation of Gromia oviformis Dujardin, „The Journal of Protozoology”, 13 (1), 1966, s. 23–27, DOI: 10.1111/j.1550-7408.1966.tb01863.x [dostęp 2024-10-15] (ang.).
- ↑ University College London Postgraduate Unit of Micropalaeontology, Foraminifera [online], various, 2002 [dostęp 2021-02-26] (ang.).
- ↑ University College London Postgraduate Unit of Micropalaeontology, Radiolaria [online], various, 2002 [dostęp 2021-02-23] (ang.).