Sabazjos

Sabazjos

bóg wszechmocnych sił przyrody
Srebrna plakietka wotywna z wyobrażeniem Sabazjosa z wężami (znalezisko z Belintasz, VI–V wiek p.n.e.)
Występowanie	religia Frygijczyków
Przydomek	Hypsistos
Atrybuty	czapka frygijska
Teren kultu	starożytna Grecja starożytny Rzym
Rodzina
Ojciec	Zeus
Matka	Persefona

Sabazjos, Sabasios (gr. Σαβάζιος, łac. Sabazius) – chtoniczne bóstwo synkretyczne świata starożytnego, pochodzenia frygijskiego; znane w wierzeniach Traków, czczone w starożytnej Grecji i Rzymie.

Kult jego najwcześniej rozwinięty był w Tracji (szczególną cześć odbierał na ziemiach Bessów), gdzie podobnie jak potem we Frygii uważano go za bóstwo sił natury, roślinności, upraw (rolnictwa) i lecznictwa (medycyny)^[1]. Miał też przynosić pomoc w nieszczęściu i przy porodzie^[2]. W późniejszym czasie Tracy uważali go (podobnie jak Dionizosa) za jedno z wcieleń niezwykle popularnego bóstwa, zwanego Herosem (inaczej Jeźdźca trackiego), co odzwierciedlało ich religijne przekonanie, iż wszystkie bóstwa męskie mają cechy konnych myśliwych^[3].

Obrzędy kultu Sabazjosa miały charakter orgiastyczny (m.in. wykonywany taniec sikinnis), a poświęconym mu zwierzęciem był wąż, odgrywający istotną rolę w misteriach ku czci bóstwa. W V w. p.n.e. przeniesiony z Tracji kult przyjął się w Grecji, gdzie bóstwo to utożsamiono z Dionizosem-Zagreusem^[4] – skąd następnie przeniknął do Rzymu, gdzie Sabazjosa łączono z Jowiszem^[5].

W wierzeniach Traków był synem Zbelsurda i Bendidy. Włączony do mitologii greckiej miał być synem Persefony i Zeusa, który spłodził go przyjąwszy postać węża; on sam również często przyjmował postać tego stworzenia odgrywającego rolę w jego obrzędach^[6]. W ikonografii przedstawiano go jako brodatego mężczyznę w czapce frygijskiej. Poza wężami do jego zwierzęcych atrybutów należały jaszczurki, żółwie, żaby, a także szyszka pinii. W grecko-rzymskim ceremoniale kultowym charakterystycznym elementem była prawa dłoń wzniesiona w geście błogosławieństwa.

W synkretyzmie okresu hellenistycznego i cesarstwa rzymskiego utożsamiano go z wieloma bóstwami, m.in. z bogiem Żydów (na podstawie imiennego podobieństwa Kyrios Sabaoth z Septuaginty), kreując judeopogańskie bóstwo nazywane niekiedy Theos Hypsistos (Θεος Ὕψιστος, dosł. „Bóg Najwyższy”). Z misteriami Sabazjosa łączą się ścienne malowidła zachowane w komorze Wincencjusza znajdującej się w obrębie rzymskich katakumb Pretekstata^[7].

W wierzeniach grecko-rzymskich nie jest znany żaden poświęcony mu mit^[2], nawet o charakterze ezoterycznym^[6].