Scutum

Zobacz też: scutum (anatomia owadów).

Scutum (łac. scūtŭm) – podłużna tarcza piechoty rzymskiej.

Charakteryzowała się znacznymi wymiarami (około 120 cm wysokości, 75 cm szerokości), kształt jej ewoluował od owalu (za wczesnej republiki) do cylindrycznego (walcowatego) prostokąta (w okresie późniejszym i za cesarstwa)^[1]. Jej wprowadzenie w wojskach rzymskich odnoszono do czasów pierwszej wojny samnickiej^[2], według innych twierdzeń zastąpiła ona krągły clipeus już w V wieku p.n.e. jako przyswojony oręż pochodzenia celtyckiego^[3]. Wśród wyposażenia rzymskich legionistów stanowiła najbardziej wyróżniający element, będąc ich głównym uzbrojeniem obronnym. Podczas walki piechurzy trzymali ją nachwytem, zwykle wyprostowaną lewą ręką^[4], w marszu zawieszana była na plecach za pomocą rzemienia. Wyposażony w nią żołnierz określany był jako scutatus^[5].

Dokładny opis konstrukcji scutum przekazał żyjący i tworzący w Rzymie grecki historyk Polibiusz. Tarcza legionisty składała się z dwóch warstw desek połączonych klejem kazeinowym, od zewnątrz dodatkowo pokrywała ją warstwa płótna i skóry cielęcej. Krawędzie tarczy wzmacniała metalowa obręcz (z brązu), zabezpieczająca ją przed ciosami i chroniąca obrzeże opierane na twardym podłożu. Pośrodku mocowano duży żelazny guz (umbo)^[1], dodatkowo wzmacniający tarczę zewnętrznie i służący do odbijania pocisków, a w walce wręcz – także do zadawania ciosów^[2]. Na jego poziomie, od strony wewnętrznej, znajdował się poziomy imacz dla chwytu dłonią^[4].

Wypukłe lico tarczy zdobiono malowaniem różnorodnymi emblematami z wykorzystaniem motywów geometrycznych, roślinnych lub zwierzęcych. Będąc przede wszystkim znakami rozpoznawczymi, mogły mieć również znaczenie magiczne, zapewniające opiekę bóstw patronujących żołnierzom^[6].

Zachowała się tylko jedna oryginalna tarcza, odnaleziona w ruinach rzymskiej twierdzy Dura Europos, pozbawiona umba i połamana na kilkanaście pogiętych części, którą następnie w całości (z wyjątkiem umba) zrekonstruowano^[7].