Tidore (lud)

Tidore

Rybacy z wyspy Tidore
Populacja	60–70 tys.
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Moluki Północne)
Język	tidore, malajski (lokalny), indonezyjski
Religia	islam, wierzenia tradycyjne
Grupa	ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy
Pokrewne	Ternate, Makian Luar, Galela

Tidore, czasami Todore^[1][2] (indonez. orang Tidore, suku Tidore^[3]) – indonezyjska grupa etniczna pochodząca z prowincji Moluki Północne, zamieszkująca m.in. wyspy Tidore i Mare. Ich populacja wynosi ok. 60–70 tys. osób^[4][5], z czego połowa zamieszkuje wyspę Tidore^[5]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)^[4][6].

Są blisko spokrewnieni z ludem Ternate, zarówno pod względem kulturowym, jak i językowym, ale obie grupy uważają się za etnicznie odrębne^[7]. Języki tidore i ternate są wzajemnie zrozumiałe^[8][9]. Posługują się także lokalnym malajskim, który często służy jako pierwszy język^[10]. W użyciu jest również język indonezyjski, zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych i edukacji^[11]. Przynajmniej od XV w. mieli rozwiniętą tradycję literacką na bazie pisma arabskiego^[12][13], przy czym w XX w. zaczęto stosować alfabet łaciński^[4]. Wyznają islam w odmianie sunnickiej^[4], który stanowi element ich tożsamości etnicznej^[14].

Do ok. 1250 r. wyspa Tidore miała być niezamieszkana^[11]. W XV w. zaczął rozprzestrzeniać się islam^[14][15]. Już przed przybyciem Europejczyków tworzyli dość złożone społeczeństwo, wykraczające poza organizację plemienną (jako nieliczni spośród ludów papuaskojęzycznych)^[16]. Pod względem kulturowym i fizycznym są silnie związani z ludnością zachodniej Indonezji^[17]. Dominowali w Sułtanacie Tidore (XV–XX w.), którego wpływy objęły południe wyspy Halmahera. Wpływ sułtanatu dosięgnął również zachodniego wybrzeża Nowej Gwinei. Specjalizował się on w handlu goździkami^[4]. Dziś terytorium państwa Tidore wchodzi w skład Republiki Indonezji, a instytucje sułtanatu utrzymują się jedynie jako elementy folkloru^[5].

Ich dorobek kulturowy kształtowały interakcje z różnymi kulturami, zarówno indonezyjskimi (w tym jawajską), jak i europejskimi (holenderską, portugalską)^[5]. Podobnie jak Ternate rozwinęli tradycje morskie i żeglarskie^[18]. Historycznie uczestniczyli w szerzeniu islamu we wschodniej części archipelagu^[19][20]. W XVII w. prowadzili najazdy na inne wyspy (południowe Moluki, wyspy Sula, północne Sulawesi i wyspy Banggai), tzw. wyprawy hongi. Byli też zaangażowani w handel niewolnikami^[21]. Utrzymują bliższe kontakty z grupami etnicznymi Sangir (migranci z wysp Sangir-Talaud) i Tabaru (jeden z ludów Halmahery); ludność Tabaru, która osiedliła się na wyspie Tidore, przyjęła islam^[22]. Miejscowość Soa Sio (w południowo-wschodniej części wyspy), stanowiąca ośrodek handlu i administracji, odznacza się dużym odsetkiem ludności napływowej (Manado, Chińczycy i in.)^[23].

Równolegle z islamem występują silne wpływy tradycyjnych wierzeń^[24][25]. Istnieje praktyka małżeństw aranżowanych, aczkolwiek już w zaniku. Zdarza się poligynia. Lokalizacja małżeństwa różna – współmałżonkowie zamieszkują u rodziców żony lub męża (rzadziej). Tradycyjna organizacja społeczna opiera się na społeczności wiejskiej i soa, czyli patrylinearnych jednostkach pokrewieństwa. Współcześnie funkcjonuje model indonezyjski^[26]. Wsie na Tidore liczą od 200 do 5 tys. mieszkańców^[5]. Mają znaczącą populację miejską^[4]. Poza wyspą Tidore zamieszkują też wyspy Mare, Maitara, Moti (północny fragment), rejon nadbrzeżny Halmahery oraz grupy wysp Bacan i Obi^[27], a także wyspy Sangir (Celebes Północny)^[28] i indonezyjską część Nowej Gwinei^[29].

Zajmują się produkcją kopry, rolnictwem (rośliny okopowe: korzeniowe i bulwiaste, warzywa, ryż) i rybołówstwem^[4]. Niektórzy pracują w administracji^[30]. Ludność wiejska zajmuje się też hodowlą zwierząt, w tym drobiu i kóz. Podstawowymi składnikami diety są maniok i kukurydza, w mniejszym zakresie ryż. Pewne znaczenie mają też banany, kolokazja i słodkie ziemniaki. Mięso (z wyjątkiem ryb) spożywa się rzadko, warzywa również dość sporadycznie. Dawniej zasadniczą rolę odgrywało sago, które musiało być sprowadzane z zewnątrz^[31]. Do najważniejszych upraw dochodowych należą: palma kokosowa (w postaci kopry), goździki, gałka muszkatołowa, a także kakao^[32]. Rozwinięte rzemiosło (we wsi Toloa – kowalstwo i budowa łodzi, na wyspie Mare – garncarstwo)^[26]; niektóre wsie specjalizują się w koszykarstwie lub obróbce metali^[32]. Historycznie byli regionalnymi dostawcami maczet, toporów i sprzętu do połowu ryb^[33].