Tobelo (lud)

Tobelo

Lokalny urzędnik Hein Namotemo (po prawej) w tradycyjnym stroju Tobelo
Populacja	35 tys.[1]
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Moluki Północne)
Język	tobelo, malajski (lokalny), ternate, indonezyjski
Religia	chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne
Grupa	ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy
Pokrewne	Galela, Togutil, Modole

Tobelo (indonez. orang Tobelo, suku Tobelo^[2]) – indonezyjska grupa etniczna zamieszkująca tereny prowincji Moluki Północne. Są ludnością północnej Halmahery i niektórych części Morotai^[3]. Ich liczebność wynosi ok. 35 tys. osób^[1]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)^[4][5] oraz są jedną z najliczniejszych grup etnicznych Halmahery^[6].

Dzielą się na szereg podgrup, m.in. Kao, Boeng i Dodinga^[4]. Posługują się własnym językiem tobelo (zróżnicowanym dialektalnie), w użyciu są także języki ternate i indonezyjski^[4]. W większości są protestantami^[7], mniejszość wyznaje islam w odmianie sunnickiej (jak np. grupa Dodinga)^[4] lub katolicyzm^[8]. Pokrewna językowo grupa Togutil (Forest Tobelo) tradycyjnie prowadziła nomadyczny tryb życia, utrzymując własne wierzenia^[2][9].

W mieście Tobelo ich rodzimy język jest wypierany przez regionalną odmianę języka malajskiego oraz język indonezyjski. Wynika to z wieloetnicznego charakteru miasta i przypływu imigrantów z różnych części prowincji i oddalonych geograficznie regionów Indonezji^[10]. Społeczności migranckie Tobelo zamieszkują różne zakątki Moluków Północnych (Halmahera, Morotai, Bacan i Obi), a także wyspy Raja Ampat w prowincji Papua Zachodnia^[11][12].

Od XV do XIX w. byli związani z Sułtanatem Ternate i znajdowali się pod wpływem ludu Ternate^[4]. Język ternate zachował się jako język rytualny (w użyciu podczas tradycyjnych ceremonii ślubnych, a także jako język magicznych formuł)^[13][14]. Dominowali nad pomniejszymi ludami północnohalmaherskimi, takimi jak Pagu i Tabaru^[4]. W XVIII i XIX w. byli znani z piractwa (do tego stopnia, że określenie orang Tobelo zaczęto wręcz utożsamiać z piractwem)^[15]. W niektórych językach wschodniej Indonezji wyrazy typu tobelo (mongondow), tabelo, pabelo (bima), belo (makasarski) znaczą tyle, co „pirat”^[16]. Tobelo uczestniczyli w handlu niewolnikami^[17]. Do końca XIX w. w większości utrzymywali wierzenia tradycyjne^[18].

Pod względem językowym są blisko spokrewnieni z ludem Galela^[19] i dzielą z nimi pewne rodzime wierzenia, ale wśród tej grupy przeważa dziś islam^[20]. Wbrew klasyfikacji lingwistycznej (która lokuje ich wśród użytkowników języków papuaskich) obie grupy wykazują ścisłe związki kulturowe i fizyczne z ludami austronezyjskimi^[21].

Zajmują się przede wszystkim produkcją kopry i rybołówstwem^[19]. Rozwinęła się też hodowla zwierząt gospodarskich. Niegdyś istotną rolę odgrywało rolnictwo żarowe. Do głównych upraw należały: ryż, owoce palmowe, maniok, słodkie ziemniaki, banany; pewne znaczenie miały też: orzech ziemny, kukurydza, ananasy, pomidory, trzcina cukrowa, taro, różne przyprawy oraz tytoń i betel. Mieli rozwinięte tradycje żeglarskie i szkutnicze^[22].

Małżeństwo ma charakter patrylokalny. Praktykuje się wykup małżeński. Istnieje silny wpływ tradycyjnych wierzeń (kult duchów, pozostałości szamanizmu)^[4]. Wiele elementów rodzimych praktyk zanikło lub uległo modyfikacji wraz z nadejściem misjonarzy protestanckich w XIX w.^[23] Wśród Galela i Tobelo panuje wiara w istnienie niewidzialnych ludzi Moro, których terytorium obejmuje Halmaherę i Morotai^[24]. Tobelo mają rozwinięty folklor muzyczny i taneczny^[4].

Za sprawą działalności badawczej misjonarzy na przełomie XIX i XX w. kultura Tobelo została stosunkowo dobrze opisana w kolonialnych źródłach holenderskich^[25].