Togutil

Togutil
Tobelo Dalam

o fongana (hongana) ma nyawa

Mężczyzna z ludu Togutil
Populacja	3 tys.
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Moluki Północne)
Język	tobelo (dialekty togutil), malajski Moluków Północnych, indonezyjski (niektóre grupy: modole, języki austronezyjskie)
Religia	animizm, chrześcijaństwo
Grupa	ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy
Pokrewne	Tobelo, Modole

Togutil^[1][2] lub Tugutil^[3][4][5], także Tobelo Dalam^[6][7] (lub ang. Forest Tobelo) – społeczność etniczna zamieszkująca wyspę Halmahera, w prowincji Moluki Północne na wschodzie Indonezji. Należą do ludów północnohalmaherskich (niebędących ludami austronezyjskimi)^[8][9]. W piśmiennictwie są rozpatrywani łącznie z ludem Tobelo, z którym dzielą wspólny język oraz wiele aspektów kultury^[10].

Żyją w lasach Totodoku, Tukur-Tukur, Lolobata, Kobekulo i Buli, na terenie Parku Narodowego Aketajawe-Lolobata^[7]. Dzielą się na rozproszone grupy terytorialne, składające się z 3–10 rodzin^[11]. Według publikacji Narody i rieligii mira (1998) ich łączna populacja wynosi ok. 1000 osób^[11], według nowszych szacunków (2023) – 3000^[12][13]. W latach 80. XX w. odnotowano, że grupy Togutil zamieszkują rejon miejscowości Kusuri oraz wnętrze kecamatanu Tobelo, okolice Taboulamo (kecamatan Kao), przełęcz pomiędzy Lolobata a Buli (kecamatan Wasilei), okolice Dodaga (kecamatan Wasilei, wieś ludności przesiedlonej) i w pobliżu Teluk Lili (kecamatan Buli)^[14].

W publikacji Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia wyróżniono następujące podgrupy: Togutil Biri-biri, Togutil Lina, Toguis, Togutil Modole, Togutil Dodaga^[1]. Posługują się własnymi dialektami języka tobelo^[15], niekiedy rozpatrywanymi jako odrębny język^[16][17]. Ich powiązania językowe (zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne) nie zostały dobrze przebadane^[14]. Zachowują animistyczne wierzenia plemienne, choć niektórzy przyjęli chrześcijaństwo^[11]. Nazwę „Togutil” (Tugutil) uznają za obraźliwą (jedynie niektórzy ją akceptują^[18]), a sami określają się jako o fongana ma nyawa lub o hongana ma nyawa („ludzie lasu”), w opozycji do o berera ma nyawa („ludzie wsi”)^[18][19]. Być może nazwa „Togutil” wywodzi się od nazwy regionu (To-gutuli), który według legendy miał być położony pomiędzy miastem Tobelo a Kao^[20], lub od słowa gutili („brudny”)^[18]. Nazwie „Togutil” przypisuje się negatywne konotacje związane z zacofaniem^[7].

Prowadzą nomadyczny tryb życia^[7][9]. Ich głównym zajęciem jest polowanie na dużą zwierzynę (jelenie, dziki); stosują łuk i włócznię^[11]. Od lat 20. XX wieku stopniowo przenoszą się na obszary zasiedlone oraz zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym i produkcją sago^[11]. Mają rozwiniętą medycynę tradycyjną^[21][22].

Według miejscowej legendy są to mieszkańcy wybrzeża, którzy przenieśli się do dżungli, aby uniknąć płacenia podatków za czasów holenderskich^[23][24]. Inna wersja historii głosi, że są potomkami Portugalczyków, którzy postanowili zamieszkać w dżungli, gdy Moluki znalazły się pod kontrolą holenderską^[24]. W 1915 roku, w okresie Holenderskich Indii Wschodnich, starano się ich osiedlić we wsiach Kusuri i Tobelamo. Ponieważ jednak mieli odmówić płacenia podatków, wrócili do dżungli, a starania władz zakończyły się porażką^[25].

Przez dłuższy czas opierali się wpływom zewnętrznym. Nie byli świadomi istnienia państwowości indonezyjskiej i tylko niektórzy mieli jakąkolwiek znajomość języka indonezyjskiego^[26]. W 1982 roku przybyli misjonarze chrześcijańscy, którzy zaczęli prowadzić działalność ewangelizacyjną. Prawie cała ówczesna ludność rzek Waisango, Lili i Afu przeszła na chrześcijaństwo, a dawne wierzenia (kulty duchów i przodków) zostały odrzucone jako powstałe wskutek działania szatana^[27]. Pomimo porzucenia rodzimych praktyk zachowują poczucie odrębności od wiejskiej ludności Tobelo (która dużo wcześniej znalazła się pod wpływem zachodnim, a także muzułmańskim, i nie była grupą nomadyczną)^[28]. Ponadto według Survival International(inne języki) około 300–500 osób (2023) wciąż opiera się kontaktom zewnętrznym, ich przetrwaniu zagraża wydobycie niklu i degradacja środowiska naturalnego^[21].

W literaturze uchodzą za odrębną grupę Tobelo, podobnie jak Tobelo wyróżnia ich nieaustronezyjska przynależność językowa (pod tym względem są krewnymi takich ludów jak Ternate i Galela)^[9]. C. R. Duncan (1997) oraz G. Holton i M. Klamer (2018) informują, że etnonim „Tugutil” (Togutil) odnosi się do różnych grup ludności, które nie muszą być blisko spokrewnione językowo z Tobelo (niektóre posługują się wręcz językami austronezyjskimi, takimi jak weda). Nie jest to zatem ścisła nazwa żadnej grupy etnicznej czy językowej^[29][30]. C. R. Duncan twierdzi, że chodzi o ogólny termin określający izolowane plemiona Halmahery (indonez. masyarakat terasing). O ile posiłkują się nim m.in. publikacje państwowe i antropologiczne, często omawiając właśnie grupy używające języka tobelo, to przez samą ludność jest odbierany bardzo negatywnie i może być niejednoznaczny. Autor artykułu jako określenie grup pokrewnych Tobelo, z braku adekwatnej terminologii, wprowadza anglojęzyczną nazwę Forest Tobelo^[31]. W języku indonezyjskim używa się też terminu Tobelo Dalam^[6][7]. Są to jednak określenia obce, jako że sam lud nie identyfikuje się przy użyciu etnonimu „Tobelo”^[32].

Odrębną etnicznie grupę tworzy społeczność Modole, która nie stosuje wobec siebie nazw „Tobelo” ani „Togutil” (i komunikuje się we własnym języku modole)^[20]. W publikacji Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia wymieniono Togutil Modole jako jedną z podgrup Togutil^[1].