Monarchia

Il term monarchia (grec vegl μοναρχία monarchía‚ ‹regenza d’ina singula persuna›, da μόνος monos ‹in› ed ἀρχεῖν archein ‹reger›) designescha ina furma da stadi e da pussanza, tar la quala per ordinari in aristocrat occupa l’uffizi dal schef da stadi tras ereditad u elecziun per vita duranta. La monarchia furma uschia il pendant tar il term modern da la republica. Las cumpetenzas da pussanza da la persuna respectiva pon variar tut tenor la furma da la monarchia. Il spectrum tanscha da praticamain nagina pussanza (monarchia parlamentara) sur ina pussanza che vegn restrenschida tras la constituziun (monarchia constituziunala) fin ad ina pussanza politica exclusiva ed illimitada (monarchia absoluta). La furma degenerada, illegitima e despotica da la monarchia è la tirannia. En pli vegn fatg la differenza tranter monarchia ereditara e monarchia d’elecziun: En l’emprim cas vegn il regent ordinà tras successiun ereditara, en il segund cas tras elecziun – per ordinari per vita duranta. En monarchias ereditaras vegn la revendicaziun da pussanza dal schef da stadi per il pli manada enavos sin vocaziun divina (element sacral). Er ina veneraziun sco atgna divinitad u sco persuna d’origin divin è pussaivla; quai è stà fitg derasà en imperis da l’antica (p.ex. en l’Egipta, en furma modifitgada er en l’Imperi roman), ma tuttavia er fin en il temp modern (p.ex. en l’Imperi da la China u, fin suenter la Segunda Guerra mundiala, en il Giapun).

La teoria resp. ideologia dal stadi che giustifitgescha la monarchia è il monarchissem u roialissem. In aderent da la monarchia vegn numnà monarchist u roialist, in adversari vegn designà sco republican u antimonarchist.

Quest artitgel preschenta l’emprim il svilup istoric da la monarchia e las trais furmas da basa da quella (monarchia absoluta, monarchia constituziunala e monarchia parlamentara). Silsuenter vegnan approfundadas la monarchia constituziunala e la monarchia parlamentara cun preschentar las differenzas, il svilup e las tematicas centralas da questas duas furmas da la monarchia ch’èn oz las pli frequentas.