Republica

La republica (dal latin res publica, ‹chaussa publica›) è tenor la chapientscha generala dal term ina «furma statala, en la quala ils regents vegnan elegids per in temp determinà tras il pievel u tras represchentants dal pievel» ed en la quala cumpeta al pievel «la pli auta pussanza dal stadi e la funtauna da legitimitad suprema». La definiziun da la republica cumbinescha pia caracteristicas da la democrazia e da la suveranitad dal pievel; ina differenziaziun tranter la chapientscha liberala dal vest, la republica islamica e la chapientscha communistica (republica populara) n’è da princip betg necessaria per definir il term, damai che tut questas chapientschas èn cumpatiblas cun il term da la voluntad generala tenor Rousseau.^[1]

Dapi il 20avel tschientaner sa lascha constatar in diever inflaziunar dal term, quai ch’è magari stà collià cun ina sperdita da conturas da la muntada oriunda. Savens ha er il term ‹democrazia› dominà la chapientscha dal term ‹republica› u remplazzà quel dal tuttafatg. Las muntadas ‹ina regenza elegida dal pievel› (democrazia) ed ‹ina politica che serva al bainstar public› (republica) diffundan pli e pli.^[2]

Per part vegn empruvà da vart d’experts dal dretg statal da reacquistar la muntada oriunda dal term en sia funcziun fundamentala per il stadi e la politica. En quest senn sto correspunder a la legitimaziun da la regenza tras l’elecziun dal pievel in duair dals elegids da correspunder al bainstar general. Il princip democratic dovra pia necessariamain la cumplettaziun tras il princip republican, damai ch’ina elecziun democratica persula na garantescha anc betg che la politica saja orientada al bainstar general.^[3][4]

Areguard l’istorgia da la significaziun sa laschan differenziar plirs concepts antics, medievals e dal temp modern. Quai sa mussa gia dal temp da l’Imperi roman: Entant che la republica era per Cicero ina chaussa dal pievel e dal senat, vegnivan las fatschentas publicas resguardadas durant ils temp dals imperaturs sco incumbensa da l’imperatur sez – sco magistrat che represchentava il pievel – e da ses apparat statal che steva en il servetsch dal bainstar public.

Ils Carolings han reprendì il term en il senn d’in domini persunal dal retg sur il pievel. Silsuenter è il term s’avert ad ina denominaziun pli generala er per corporaziuns, uschia ch’er in’universitad u schizunt l’entira cristianadad pudevan vegnir chapids sco res publica. Ins differenziava da quel temp tranter trais muntadas dal term: res publica sco constituziun romana, sco corporaziun e sco cuminanza (statala).

En rom da la recepziun dad Aristoteles han ins schlargià il term en il temp medieval tardiv a moda decisiva tras l’idea da la suveranitad che fa la differenza tranter suveran e subdit. La republica è uss daventada l’organisaziun politica d’ina societad (civitas, societas civilis) tras ina regenza suverana ed ha uschia fatg in pass decisiv vers la concepziun moderna dal stadi. «Sut in stadi (république) chapesch’ins la pussanza guvernativa suverana ed orientada al dretg sur in dumber da chasadas e lur possess cuminaivel.» En quest senn fixà tras Jean Bodin correspunda la republica al term da la communitad (commonwealth, communauté), il qual è orientà al bainstar general (common good, bien commun). Fin en il 17avel tschientaner è il term ‹republica› vegnì duvrà en quest senn pli vast e cumpigliava er stadis aristocratics, oligarchias e monarchias.

En il decurs dal 17avel e 18avel tschientaner è la muntada dal term sa spustada per exprimer ina distanza envers las furmas statalas absolutisticas. Il term ‹republica›, ch’era connotà a moda positiva, han ins oramai liberà successivamain d’elements che cumparevan uss inacceptabels. ‹Republica› dueva be pli dastgar sa numnar ina furma guvernamentala, entaifer la quala il regent vegniva determinà a basa da reglas cuntegnidas en ina constituziun, enstagl d’avair ertà ses uffizi sco commember d’ina dinastia.

Dal temp da la restauraziun, per exempel en las scrittiras da la romantica tempriva da Friedrich Schlegel, è la chapientscha da la politica puspè s’orientada als cuntrapols da la Revoluziun franzosa, uschia ch’ins ha danovamain resguardà il republicanissem en il senn d’ina orientaziun da la politica al bainstar general sco cumpatibel cun la monarchia.^[5] Questa definiziun fitg vasta è puspè vegnida bandunada dals represchentants dal Vormärz ch’han resguardà la dismessa da la monarchia sco element essenzial per schliar ils problems dal temp.

La chapientscha odierna da las furmas statalas considerescha la republica per ordinari sco cuntramodel da la monarchia en il senn da la furma statala, en la quala i na dat nagin retg.^[6] Entaifer la litteratura spezialisada datti però er differenziaziuns che lubeschan da classifitgar la monarchia englaisa e furmas guvernativas autocraticas sco republicas.^[7]

La pli pitschna republica dal mund è Nauru, la pli gronda areguard la surfatscha è la Russia. La pli veglia republica ch’exista fin oz è San Marino.

1. ↑ Juliane Spitta: Gemeinschaft jenseits von Identität?: Über die paradoxe Renaissance einer politischen Idee. transcript Verlag, 2014, ISBN 978-3-8394-2236-6.
2. ↑ Hans Buchheim: Der neuzeitliche republikanische Staat. Mohr Siebeck, 2013, ISBN 978-3-16-152941-2.
3. ↑ Isensee e.a: Handbuch des Staatsrechts: Band XII: Normativität und Schutz der Verfassung. C.F. Müller GmbH, 2014, ISBN 978-3-8114-5812-3.
4. ↑ Hanno Kube, Rudolf Mellinghoff, Ulrich Palm: Leitgedanken des Rechts zu Staat und Verfassung: Studienausgabe. BoD – Books on Demand, 2014, ISBN 978-3-8114-3942-9.
5. ↑ Friedrich Schlegel: Versuch über den Begriff des Republikanismus, 1796.
6. ↑ Christoph Grabenwarter, Michael Holoubek: Verfassungsrecht – Allgemeines Verwaltungsrecht. facultas.wuv, 2009, ISBN 978-3-7089-0451-1.
7. ↑ Karl Doehring: Allgemeine Staatslehre: eine systematische Darstellung. C.F. Müller GmbH, 2004, ISBN 978-3-8114-9008-6.