Ucraina

Ucraina Україна (ucranais) Ukrajina (transcripziun)
Lingua uffiziala	ucranais
Chapitala	Kiev
Furma da stadi	republica semipresidenziala
Schef da stadi	president Wolodymyr Selenskyj
Schef da la regenza	primminister Denys Schmyhal
Surfatscha	603 700 km²
Abitants	36 744 636 (stimaziun dal 2023)
Spessezza	61 abitants per km²
Munaida	hryvnja ucranaisa (UAH)
Fundaziun	24 d’avust 1991 (independenza da l’Uniun sovietica)
Imni naziunal	Schtsche ne wmerla Ukrajina
Zona d'urari	UTC+2 UTC+3 (mars fin october)
Numer da l'auto	UA
TLD d'internet	.ua
Preselecziun	+380

L’Ucraina (ucranais Україна Ukrajina [ukrɑˈjinɑ]) è in stadi en l’Europa da l’Ost cun bundant 36 milliuns abitants. Cun ina surfatscha da 603 700 km² sa tracti suenter la Russia dal segund grond stadi da l’Europa e dal sulet dal qual il territori sa chatta dal tuttafatg a l’intern dal continent. Il pajais cunfinescha en l’ost e nordost cun la Russia, en il nord cun la Bielorussia, en il vest cun la Pologna, la Slovachia e l’Ungaria ed en il sidvest cun la Rumenia e la Moldavia. En il sid cunfinescha l’Ucraina cun la Mar Naira e la Mar d’Azov. La chapitala e pli gronda metropola dal pajais è Kiev, ulteriurs centers d’aglomeraziun èn Charkiw, Dnipro, Donezk ed Odessa.

La tradiziun statala maina l’Ucraina, tuttina sco ses stadis vischins Russia e Bielorussia, enavos sin il Reginavel da Kiev medieval. Dapi la fin da quel en rom da l’invasiun dals Mongols en il 13avel tschientaner ha il territori da l’Ucraina tutgà successivamain en parts u dal tuttafatg al domini da la Horda dad aur, da la Pologna-Lituania, da l’Imperi russ e da la monarchia da Habsburg. La Republica populara ucranaisa, fundada il 1917 suenter la Revoluziun d’october en rom da la guerra civila russa, è stada l’emprima emprova da cuntanscher l’independenza statala, ma na controllava per lunschor betg tut ils territoris da l’Ucraina da pli tard. Gia a partir da la fin da schaner/entschatta da favrer 1918 sa chattava Kiev en ils mauns da l’Armada cotschna. Bunamain in onn pli tard è vegnida proclamada il schaner 1919 la Republica socialistica sovietica ucranaisa che cumpigliava territorialmain dal sidvest dal kraj (circul) dal temp zaristic (en il vest dal Dnepr) e da la Russia pitschna cun ils guvernaments Charkow/Charkiw, Poltawa e Tschernigow/Tschernihiw. Cur ch’è sa constituida il 1922 l’Uniun sovietica, è l’Ucraina stada in dals commembers fundaturs. Tar la fundaziun da las Naziuns unidas il 1945 ha Stalin cuntanschì in’atgna commembranza er per las republicas sovieticas Bielorussia ed Ucraina. Il 1954 ha Nikita Chruschtschow suttamess a l’Ucraina la Crim ch’aveva appartegnì fin qua a la Republica socialistica sovietica russa. Pir suenter il declin da l’Uniun sovietica il 1991 è l’Ucraina daventada danovamain suverana, e quai l’emprima giada cun renconuschientscha internaziunala. Sco cuntraprestaziun perquai che l’Ucraina ha desistì sin las armas nuclearas sovieticas staziunadas sin ses territori, han la Russia, ils Stadis Unids e la Gronda Britannia garantì en il Memorandum da Budapest dal 1994 l’autonomia dal pajais en ils cunfins existents.

L’annexiun da la Crim tras la Russia e la guerra en il Donbas han manà a partir dal favrer 2014 ad in conflict tranter ils dus pajais che perdura fin oz. La Crim e parts dal Donbas sa chattan dapi lura sut controlla russa. Ils 21 da favrer 2022 ha la Russia renconuschì las «Republicas popularas» Donezk e Lugansk proclamadas da separatists proruss sco agens stadis, independents da l’Ucraina (per als annectar in pèr mais pli tard formalmain). Ils 24 da favrer 2022 ha cumenzà l’attatga russa sin l’Ucraina; militar russ è penetrà sin territori ucranais tant nà da la Russia sco er da la Bielorussia, da la Mar Naira e dals territoris occupads pli baud. Il president ucranais Wolodymyr Selenskyj ha proclamà il stadi da guerra ed il dretg da guerra.

Suenter che l’Ucraina ha pudì rebatter l’attatga sin la chapitala Kiev, èn las acziuns da guerra sa spustadas per gronda part – abstrahà d’attatgas or da l’aria – sin l’ost e sidost dal pajais. Tenor stimaziuns da l’UNHCR eran registrads il prim da zercladur 2022 en tut l’Europa var 4,7 milliuns Ucranaisas ed Ucranais sco fugitivs. Tut en tut èn bundant 7,9 milliuns umans fugids ed ulteriurs 5,9 milliuns umans èn vegnids stgatschads a l’intern dal pajais. Tenor las Naziuns unida sa tracti dal pli grond moviment da fugia dapi la Segunda Guerra mundiala en tut il mund.