Afganistan

Moguće je da ovaj članak ili neki njegov dio sadrži zastarjele podatke Molimo vas da pomognete Wikipediji u ažuriranju članka, ukoliko je to moguće. Za više detalja, pogledajte stranicu za razgovor.

Islamski Emirat Afganistan د افغانستان اسلامي امارت (language?) Də Afġānistān Islāmī Imārat
Zastava
Glavni grad i najveći grad	Kabul
Glavni jezici	paštunski dari
Etničke skupine	42% Paštuni 27% Tadžici 9% Hazara 9% Uzmeci 4% Aimaqci 3% Turkmeni 2% Baluči 4% ostali[1]
Religija	99.7% Islam (službena religija) 0.3% ostali
Demonim(i)	Afganistanci[a][4][5]
Government
• Poglavar	Hibatullah Akhundzada
• premijer	Mohammad Hassan Akhund (v.d.)
• prvi zamjenik premijera	Abdul Ghani Baradar (v.d.)
• drugi zamjenik premijera	Abdul Salam Hanafi (acting)
Stvaranje
Površina
• Ukupno	652,864[6] km2 (40..)
Stanovništvo
• Procjena za 2020	32,890.171[7] (43..)
• Gustoća	48,08 /km2 (174..)
BDP (PPP)	procjena za 2018
• Ukupno	$72.911 billion[8] (96..)
• Per capita	$2,024[8] (169..)
BDP (nominalni)	procjena za 2018
• Ukupno	$21.657 billion[8] (111..)
• Per capita	$493[8] (177..)
Gini (2008)	27.8[9] nizak (1..)
HDI (2019)	0.511[10] nizak (169..)
Valuta	Afgani (افغانی) (AFN)
Vremenska zona	D†
Veb-domena	.af

Avganistan ili Afganistan (arap. فغانستان), službeni naziv Islamska Republika Avganistan ili Afganistan, je država u jugozapadnoj Aziji.^[11] Zemlja nema izlaz na more, a dužina kopnene granice iznosi 5.529 km.^[12] Na zapadu se graniči sa Iranom (936 km), na severu sa Turkmenistanom (744 km), Uzbekistanom (137 km) i Tadžikistanom (1.206 km), na severoistoku sa Kinom (76 km), a na istoku i jugu sa Pakistanom (2.430 km).^[12] Avganistan je jedna od najsiromašnijih zemalja u Aziji. Članica je Ujedinjenih nacija od 1946.^[11]

Avganistan je drevno žarište Puta svile i ljudskih migracija. Arheolozi su na području današnjeg Avganistana pronašli dokaze ljudskog prisustva koji datiraju iz srednjeg paleolitskog perioda. Veruje se da se urbana civilizacija na ovoj teritoriji pojavila između 3000. i 2000. p. n. e. S obzirom da se nalazi na veoma važnoj lokaciji koja povezuje kulturu Bliskog istoka sa centralnom Azijom i Indijskim potkontinentom, tokom vekova je bio dom raznih naroda.^[13], i svedok je raznih vojnih kampanja, među kojima su najviše vredne pomena kampanje Aleksandra Velikog, Džingis-kana, i zapadnih sila u moderno doba. Ova zemlja takođe predstavlja i izvor iz kojeg su grčko-baktrijsko kraljevstvo, kušansko carstvo, Beli huni (Heftaliti), Safaridi, Gaznavidi, Goridi, Hildžiji, Timuridi, Moguli i Durani izdigli i sagradili veoma snažne imperije.^[14]

Politička istorija modernog Avganistana počinje 1709. godine, kada je uspostavljena Hotaki dinastija u Kandaharu, nakon čega dolazi do uspona Durani imperije 1747. godine.^[15][16][17] Krajem 19. veka, Avganistan postaje tampon država tokom „Velike igre“ između Britanske Indije i Ruske Imperije. Nakon Trećeg anglo-avganistanskog rata 1919. godine, kralj Amanulah je započeo evropsku modernizaciju svoje zemlje, ali je sprečen od strane ultra-konzervativaca. Tokom Hladnog rata, nakon povlačenja Britanaca iz Indije 1947. godine, Sjedinjene Američke Države i Sovjetski Savez počinju da šire svoj uticaj u Avganistanu,^[18] što je dovelo do krvavog rata između mudžahedina („sveti ratnici“) koje je podržavala Amerika i vlasti koju je podržavao Sovjetski Savez, u kojem je živote izgubilo više od milion Avganistanaca.^[19] Nakon ovoga usledio je avganistanski građanski rat 90-ih godina, uspon i pad ekstremističke talibanske vlasti i rat u Avganistanu, koji traje od 2001. godine pa sve do danas.^[20] U decembru 2001. godine, Savet bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija odobrio je stvaranje Međunarodnih snaga za bezbednosnu pomoć radi održavanja bezbednosti u Avganistanu, kao vid pripomoći vladi Hamida Karzaja.

Tri decenije ratovanja su učinile Avganistan jednom od najopasnijih zemalja na svetu,^[21] kao i najveći „izvoznik izbeglica i azilanata“. Dok međunarodna zajednica pokušava da obnovi ovu ratom razorenu zemlju, terorističke grupe, kao što su Hakani i Hezb-e-Islami Gulbudin,^[22] aktivno su uključeni u svetske pobune Talibana, koje se sastoje iz stotina atentata i napada bombaša-samoubica. Prema Ujedinjenim nacijama, ove pobune su krive za 80 % civilnih žrtava u ratu koji traje od 2001. godine u periodu između 2011. i 2012. godine.^[23]

Oko 42 % stanovništva Avganistana živi ispod linije apsolutnog siromaštva, što znači da njihov prihod čini manje od $1,25 američkih dolara dnevno,^[24] a nešto malo više iznad 70 % stanovništva je pismeno.

1. ↑ Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu LoC-pdf
2. ↑ Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).
3. ↑ Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). Arhivirano 28 March 2014 na Wayback Machine-u
4. ↑ „Constitution of Afghanistan”. 2004. Arhivirano iz originala na datum 20 September 2016. Pristupljeno 16 February 2013. 
5. ↑ Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ISBN 9781107660151. 
6. ↑ Central Statistics Office Afghanistan
7. ↑ Central Statistics Office Afghanistan, 2020.
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2 8,3} „Afghanistan”. International Monetary Fund. Pristupljeno 14 November 2018. 
9. ↑ „Gini Index”. World Bank. Arhivirano iz originala na datum 11 May 2014. Pristupljeno 2 March 2011. 
10. ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. 15 December 2020. str. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Pristupljeno 16 December 2020. 
11. ↑ ^{11,0 11,1} Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu Atlas
12. ↑ ^{12,0 12,1} Greška u referenci: Nevaljana oznaka <ref>; nije zadan tekst za reference po imenu CIA
13. ↑ Bakster, Kreg (1997). „1. poglavlje: Istorijska pozadina”. Biblioteka kongresa: studije o zemljama, o Avganistanu. 
14. ↑ „Kraljevstva Severne Azije – Avganistan u dalekoistočnim kraljevstvima: Persija i Istok”. Histori fajls.. Pristupljeno 24. 6. 2010. 
15. ↑ „Poslednja avganistanska imperija”. Enciklopedija Britanika. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
16. ↑ D. Baland (2010). „Avganistan. Politička istorija”. Enciklopedija Iranika (online izd.). Columbia University. 
17. ↑ M. Longvort Demjs, Dž. Morgenstiern, R. Giršman (1999). „Avganistan”. Enciklopedija islama (CD-ROM v. 1.0 izd.). Koninklijke Bril NV. 
18. ↑ „Predsednik Dvajt D. Ajzenhauer proverava počasnog čuvara nakon dolaska na bagramski aerodrom”. Meridian.org. Arhivirano iz originala na datum 2012-11-14. Pristupljeno 6. 5. 2012. 
19. ↑ „Božji ratnici: Hladni rat (Part 1/5)”. CNN. 1998. Pristupljeno 11. 10. 2011. 
20. ↑ „Avganistan”. Berkli centar za religiju, mir i svetske odnose.. Pristupljeno 1. 12. 2011. 
21. ↑ Olson, Parmi (14. 1. 2010.). „Najopasnije zemlje sveta”. Forbs. Pristupljeno 26. 2. 2012. 
22. ↑ Izveštaj o zemljama i terorizmu|date = 30. maj 2013.|pristupljeno: = 8. novembar 2014.
23. ↑ Avganistanske civilne žrtve muče UN
24. ↑ „Avganistan: Milioni još uvek ne mogu da priušte sebi hranu”. IRIN. 

Greška u referenci: Oznake <ref> postoje za skupinu imenovanu kao "lower-alpha", ali nema pripadajuće oznake <references group="lower-alpha"/>