Bitka na Kozari

Operacija Zapadna Bosna (njemački: Operation West-Bosnien)
Segment Narodnooslobodilačke borbe
Ustaše nad telima pobijenih partizana na Kozari.
Datum 10. jun - 15. juli 1942. Lokacija planina Kozara i Potkozarje Ishod Pobeda osovinskih snaga; masovni zločini i deportacije civila
Sukobljene strane
Treći Reich  NDH Četnici  Kraljevina Mađarska	NOVJ
Komandanti i vođe
Friedrich Stahl Jure Francetić Ivan Brozović Vukašin Marčetić Uroš Drenović	Kosta Nađ Obrad Stišović
Angažirane jedinice
714. divizija 718. divizija (delovi) 717. divizija (delovi) samostalni 659. inžinjerijski bataljon teritorijalne, specijalne i prateće jedinice 1. gorska divizija 5. pješačka pukovnija puk "Manjača" odred “Kočić” rečna flotila	2. krajiški NOP odred 1. krajiška brigada 1. krajiški NOP odred
Snage
31.000	6.000
Žrtve i gubici
2.800 izbačenih iz stroja	2.500 izbačenih iz stroja
Civilne žrtve: više desetina hiljada deportovanih u ustaške logore.

Bitka na Kozari, zvanično operacija Zapadna Bosna (njemački: West Bosnien), je bitka iz Drugog svjetskog rata koja se vodila u junu i julu 1942. godine na području bosanskohercegovačke planine Kozare između partizana i osovinskih snaga.

Kozara je, usled svog položaja u odnosu na savsku, unsku i vrbasku komunikacijsku liniju, kao i u odnosu na važan rudnik Ljubija, bila oblast od velikog značaja za okupacionu upravu. Stoga su preduzete brojne ofanzivne operacije protiv partizana na Kozari. Među njima se, kako po žestini borbi, tako i po velikom stradanju srpskog civilnog stanovništva, ističe operacija Zapadna Bosna, vođena od 10. juna do 15. jula 1942.

Tokom proljeća 1942. partizanski pokret u zapadnoj Bosni je znatno ojačao. To je dovelo do oslobođenja Prijedora i Ljubije 16/17. maja i osnivanja Prve krajiške brigade 21. maja 1942. Iako se ovo odvijalo u periodu minimalnog nemačkog vojnog prisustva u Jugoslaviji, pacifikacija postignuta u Srbiji i drugim delovima Bosne omogućila je nemačkoj komandi formiranje znatne borbene grupe. Nju sačinjavali delovi 3 (od ukupno 4) njemačke divizije, kao i glavnina upravo formiranog Prvog zbora (korpusa) NDH.

Osovinske snage su 10. juna otpočele koncentričan napad na partizane iz svih okolnih garnizona. Nakon opkoljavanja, formirale su široke zaprečne pojase oko Kozare i krenule u sistematsko potiskivanje i iscrpljivanje branilaca. Odbrana, u početku uspješna, je nakon desetak dana neprekidnih borbi počela slabiti uslijed gubitaka, zamora i nestanka municije.

Partizanski delovi koji su se našli van obruča, primenili su dve vrste dejstava radi pomoći opkoljenim snagama. 3. i 4. bataljon uporno su pokušavali da se probiju u obruč radi pomoći, što je i uspelo delovima 4. bataljona. Ostale snage, 1. i 2. bataljon brigade, i 1, krajiški odred, pokrenule su niz energičnih napada na okolne garnizone radi privlačenja na sebe delova osovinske operativne grupe. Izvršeni su uspešni napadi na Dobrljin, Bosanski Novi i Sanski Most.

Ovo ipak nije dovelo do slabljenja i odvajanja značajnih efektiva operativne grupe Zapadna Bosna. Dovođenjem pojačanja, pritisak na opkoljene snage je pojačavan, što je dovelo do krize odbrane.

Suočeni s nemogućnošću daljeg odolevanja, borci Drugog krajiškog odreda odlučili su se za proboj iz obruča. Proboj kroz višestruke utvrđene linije obruča odigrao se 3. jula 1942. u jugozapadnom delu Kozare, 15 km istočno od sela Međuvođe, u severozapadnoj Bosni.

Kroz sve linije obruča probio se znatan deo Odreda i jedan deo zbega (oko 10.000 civila). Intervencijom oklopnih delova Nemci su u zoru zatvorili brešu, ponovo uspostavili obruč, i već sledećeg dana krenuli u pročešljavanje Kozare. Ostatak odreda i civili koji su ostali u obruču pokušavao je da se spasi krijući se u planini. Već prvog dana likvidirana je partizanska bolnica i pobijeno oko 300 ranjenika.

Neki autori ovu operaciju smatraju delom Treće neprijateljske ofanzive.^[1]

1. ↑ Istorijski atlas oslobodilačkog rata naroda Jugoslavije