Back Абаск бызшәа Abkhazian Baskies Afrikaans Baskische Sprache ALS ባስክኛ Amharic Idioma basco AN बास्क भाषा ANP لغة بشكنشية Arabic باسكى ARZ Idioma vascu AST Bask dili Azerbaijani

Gjuha baske

Gjuha baske
ShqiptimiStampa:IPA-eu
RajoniVendi Bask
Folës amtare
750 (2016)[1]
434,000 folës pasivë [1] dhe 6,000 folës njëgjuhësh [2][3]
Familje gjuhësore
Gjuhë e izoluar
Format e hershme
Proto-Baske
  • Gjuha akuitane
Dialektet
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në
Spanja
Rregulluar ngaEuskaltzaindia
Kodet gjuhësore
ISO 639-1eu
ISO 639-2baq (B)
eus (T)
ISO 639-3eus
Glottologbasq1248
Linguasphere40-AAA-a
Zonat e dialekteve të gjuhës baske. Dialektet në ngjyrë të hapur janë të zhdukura.
Folësit baskë, duke përfshirë folësit si gjuhë të dytë[4]
This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.
Teritori baskë në Spanjë dhe Francë.
Dialektet baske.

Baske (euskara [eus̺ˈkaɾa]) është një gjuhë e folur nga baskët dhe të tjerë të vendit bask, një rajon që shtrihet në Pirenejtë më perëndimorë në pjesët ngjitur të Spanjës veriore dhe Francës jugperëndimore. Nga ana gjuhësore, baskishtja është një gjuhë e izoluar (e palidhur me asnjë gjuhë tjetër ekzistuese). Baskët janë autoktonë dhe kryesisht banojnë në Vendin Bask. [5] Gjuha baske flitet nga 28.4% (751.500) e baskëve në të gjitha territoret. Nga këto, 93.2% (700.300) janë në zonën spanjolle të vendit Bask dhe pjesa tjetër 6.8% (51.200) janë në pjesën franceze.

Folësit amtarë jetojnë në një zonë të afërt që përfshin pjesë të katër provincave spanjolle dhe tre "provinca të lashta" në Francë. Gipuzkoa, pjesa më e madhe e Biskajës, disa komuna në kufirin verior të Álavës dhe zona veriore e Navarrës formuan bërthamën e zonës së mbetur baske-folëse përpara se të futeshin disa masa në vitet 1980 për të forcuar rrjedhshmërinë në baskisht. Në të kundërt, pjesa më e madhe e Álavës, pjesa më perëndimore e Biskajës, dhe Navarra qendrore dhe jugore janë të populluara kryesisht nga folës vendas të spanjishtes, ose sepse baskishtja u zëvendësua nga spanjishtja gjatë shekujve (si në pjesën më të madhe të Álavës dhe Navarrës qendrore), ose sepse mund të mos jetë folur kurrë atje (si në pjesë të Enkarterrit dhe në juglindje të Navarrës).

Në Spanjën frankiste, përdorimi i gjuhës baske u dekurajua nga politikat shtypëse të qeverisë. Në vendin bask, “shtypja frankiste nuk ishte vetëm politike, por edhe gjuhësore dhe kulturore”. [6] Regjimi i Frankos e shtypi gjuhën baske dhe e shfarosi nga ligjërimi zyrtar, edukimi dhe botimi, [7] duke e bërë të paligjshëm regjistrimin e foshnjave të porsalindura me emrat baskë, [8] dhe madje kërkoi që gdhendjet e gurëve të varreve baske të hiqen. [9] Në disa provinca, përdorimi publik i gjuhës baske u ndalua, me gjobitje të njerëzve që e flisnin atë. [10] Përdorimi publik i baskishtes u kundërshtua nga mbështetësit e regjimit, shpesh i konsideruar si një shenjë e anti-Frankizmit ose separatizmit . [11] Në përgjithësi, në vitet 1960 dhe më vonë, tendenca u përmbys dhe arsimi dhe botimet baske filluan të lulëzojnë. [12] Si pjesë e këtij procesi, një formë e standardizuar e gjuhës baske, e quajtur Euskara Batua, u zhvillua nga Euskaltzaindia në fund të viteve 1960.

Përveç versionit të saj të standardizuar, pesë dialektet historike baske janë Bizkajan, Gipuzkoan dhe Navarrez i Epërm në Spanjë dhe Navarrez-Lapurdian dhe Suletin në Francë. Ata i marrin emrat e tyre nga provincat historike baske, por kufijtë e dialekteve nuk janë në përputhje me kufijtë e provincave. Euskara Batua u krijua në mënyrë që gjuha baske të mund të përdorej - dhe të kuptohej lehtë nga të gjithë folësit baskë - në situata formale (arsim, masmedia, letërsi) dhe ky është përdorimi kryesor i saj sot. Si në Spanjë ashtu edhe në Francë, përdorimi i gjuhës baske për arsim ndryshon nga rajoni në rajon dhe nga shkolla në shkollë. [13]

Baskishtja është gjuha e vetme e izoluar ende në Evropë . Pikëpamja aktuale shkencore mbi origjinën e baskëve dhe të gjuhës së tyre është se format e hershme të baskëve u zhvilluan përpara ardhjes së gjuhëve indo-evropiane në zonë, pra para ardhjes së gjuhëve kelte dhe romane në veçanti, si këto të fundit sot. gjeografikisht rrethojnë rajonin bask-folës. Tipologjikisht, me morfologjinë e saj aglutinative dhe dakordësinë ergative-absolutive, gramatika baske mbetet dukshëm e ndryshme nga ajo e gjuhëve standarde mesatare evropiane . Megjithatë, baskishtja ka huazuar deri në 40 për qind të fjalorit të saj nga gjuhët romane.[14]

Përqindja e nxënësve të regjistruar në shkollat e gjuhës baske (2000–2005)
  1. ^ a b (në frëngjisht) VI° Enquête Sociolinguistique en Euskal herria (Communauté Autonome d'Euskadi, Navarre et Pays Basque Nord) Arkivuar 21 gusht 2018 tek Wayback Machine (2016).)
  2. ^ (në Basque) Egoera soziolinguistikoa, Euskal Herriko Soziolinguistikazko II. Inkesta (1996).
  3. ^ (në Basque) Berezko hiztunak, Berria.eus.
  4. ^ Të dhënat janë më të freskëtat:
    • nga 2016 për Álavën, Biskajën dhe Gipuzkoan (VI Mapa Sociolingüístico, 2016, Qeveria baske)
    • nga 2018 për Navarrën (Datos sociolingüísticos de Navarra, 2018, Qeveria e Navarrës)
    • nga 2016 për Laburdin, Navarrën e Posthme dhe Sulin (L'enquête sociolinguistique de 2016, Mintzaira)
  5. ^ Porzucki, Nina. "How the Basque language has survived". The World from PRX (në anglisht). theworld.org. Marrë më 16 tetor 2022.
  6. ^ Santiago de Pablo, "Lengua e identidad nacional en el País Vasco: Del franquismo a la democracia". In 'Le discours sur les langues d'Espagne : Edition français-espagnol', Christian Lagarde ed, Perpignan: Presses Universitaires de Perpignan, 2009, pp. 53-64, p. 53
  7. ^ See Jose Carlos Herreras, Actas XVI Congreso AIH. José Carlos HERRERAS. Políticas de normalización lingüística en la España democrática", 2007, p. 2. Reproduced in https://cvc.cervantes.es/literatura/aih/pdf/16/aih_16_2_021.pdf
  8. ^ See "Articulo 1, Orden Ministerial Sobre el Registro Civil, 18 de mayo de 1938". Reproduced in Jordi Busquets, "Casi Tres Siglos de Imposicion", 'El Pais' online, 29 April 2001. https://elpais.com/diario/2001/04/29/cultura/988495201_850215.html.
  9. ^ See Communicacion No. 2486, Negociado 4, Excelentisimo Gobierno Civil de Vizcaya, 27 Octubre de 1949". A letter of acknowledgement from the archive of the Alcaldia de Guernica y Lumo, 2 November 2941, is reproduced in https://radiorecuperandomemoria.com/2017/05/31/la-prohibicion-del-euskera-en-el-franquismo/ Gabim te stampa Webarchive: Mungon adresa e arkivimit.
  10. ^ See for example the letter from the Military Commander of Las Arenas, Biscay, dated 21 October 1938, acknowledging a fine for the public use of a Basque first name on the streets of Las Arenas, reproduced in https://radiorecuperandomemoria.com/2017/05/31/la-prohibicion-del-euskera-en-el-franquismo/ Gabim te stampa Webarchive: Mungon adresa e arkivimit.
  11. ^ "Francisco Franco". HISTORY. A&E Television Networks. 2009-11-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Clark, Robert (1979). The Basques: the Franco years and beyond. Reno (Nevada): University of Nevada Press. fq. 149. ISBN 0-87417-057-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "Navarrese Educational System. Report 2011/2012" (PDF). Navarrese Educative Council. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 qershor 2013. Marrë më 2013-06-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Basque Pidgin Vocabulary in European-Algonquian Trade Contacts." In Papers of the Nineteenth Algonquian Conference, edited by William Cowan, pp. 7–13. https://ojs.library.carleton.ca/index.php/ALGQP/article/download/967/851/0
From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia

Developed by Nelliwinne