Hungaria

Hungaria Magyarország (Hungarisht)
Flamuri Stema
Himni: "Himnusz"[1] (Shqip: "Himni")
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh	Budapest 47°26′N 19°15′E / 47.433°N 19.250°E / 47.433; 19.250
Gjuhët zyrtare	Hungarisht[2]
Grupet etnike (2022)	87.9% hungarezë 2.2% romë 1.5% gjermanë 1.1% të tjer 7.3% nuk janë përgjigjur
Besimi (2022)[3]	42.5% Krishterimi 29.2% Katolicizimi 9.8% Kalvinizmi 3.5% krishterë të tjerë 16.1% pa fe 1.3% të tjerë 40.1% nuk janë përgjigjur
Nofka	Hungarez
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republika parlamentare unitare
• Presidenti	Tamás Sulyok
• Kryeministri	Viktor Orbán
• Kryetari	László Kövér
Kuvendi	Országgyűlés
Themelimi
• Principata e Hungarisë	895[4]
• Mbretëria e krishterë	25 dhjetor 1000[5]
• Demi i Artë i 1222	24 prill 1222
• Beteja e Mohács	29 gusht 1526
• [Rrethimi i Buda (1686)	2 shtatpr 1686
• Revolucioni i 1848	15 mars 1848
• Austro-Hungaria	30 mars 1867
• Traktati i Trianonit	4 qershor 1920
• Republika e Tretë	23 tetor 1989
Sipërfaqja
• Gjithsej	93,030[6] km2 (35,920 sq mi) (108-të)
• Ujë (%)	3.7[6]
Popullsia
• Përllogaritje 2023	9,580,000 [7] (95-të)
• Dendësia	105/km2 (271.9/sq mi) (78-të)
Ekonomia
PBB (PFB)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$438 billion[8] (53-të)
• Për kokë banori	$45,691[8] (43-të)
PBB (zyrtare)	Përllogaritje 2024
• Gjithsej	$223 billion[8] (57-të)
• Për kokë banori	$23,318[8] (49-të)
Monedha	Forint (HUF)
Të dhëna të tjera
Gini (2023)	29.0[9] i ulët
IZHNJ (2022)	0.851[10] shumë i lartë · 47-të
Zona kohore	UTC+1 ([[Zona Kohore e Evropës Qendrore |CET]])
• Verës	UTC+2 (CEST)
Formati i datës	yyyy. mm. dd.
Ana e drejtimit të makinës	right
Prefiksi telefonik	+36
Kodi i internetit TLD	.hu[a]
^ Domeni .eu përdoret gjithashtu, pasi ndahet me shtetet e tjera anëtare të Bashkimit Evropian.

Hungaria (Hungarisht: Magyarország), është një vend pa dalje në det në Evropën Qendrore.^[2] Kufizohet me Sllovakinë në veri, Ukrainën në verilindje, Rumaninë në lindje dhe juglindje, Serbinë në jug, Kroacinë dhe Slloveninë në jugperëndim dhe Austrinë në perëndim. Hungaria ka një popullsi prej 9.6 milionë banorësh, kryesisht hungarezë etnikë dhe një pakicë e konsiderueshme rome. Hungarishtja është gjuha zyrtare dhe Budapesti është kryeqyteti dhe qyteti më i madh i vendit.

Para themelimit të shtetit hungarez, popuj të ndryshëm u vendosën në territorin e Hungarisë së sotme. Principata e Hungarisë u krijua në fund të shekullit të 9-të nga Álmos dhe djali i tij Árpád përmes pushtimit të Pellgut Karpate.^[11][12] Mbreti Stefan I u ngjit në fron në vitin 1000, duke e kthyer mbretërinë e tij në një mbretëri krishtere. Mbretëria e Hungarisë mesjetare ishte një fuqi evropiane, e cila arriti kulmin e saj në shekujt 14-15.^[13] Pas një periudhe të gjatë luftërash osmane, forcat e Hungarisë u mundën në Betejën e Mohács dhe kryeqyteti i saj u pushtua më 1541, duke hapur përafërsisht një periudhë 150-vjeçare kur vendi u nda në tre pjesë: Hungaria mbretërore besnike ndaj Habsburgëve, Hungaria Osmane dhe Principata e Transilvanisë kryesisht e pavarur. Hungaria e ribashkuar ra nën sundimin e Habsburgëve në fund të shekullit të 18-të, duke luftuar një luftë pavarësie në 1703-1711, dhe një luftë pavarësie në 1848-1849 derisa një kompromis lejoi formimin e Monarkisë Austro-Hungareze në vitin 1867, fuqia kryesore në fillim të shekullit të 20-të.^[14] Austro-Hungaria u shemb pas Luftës së Parë Botërore dhe Traktati i Trianonit në vitin 1920 vendosi kufijtë aktualë të Hungarisë, duke rezultuar në humbjen e 71% të territorit të saj historik, 58% të popullsisë së saj dhe 32% të hungarezëve të saj etnikë.^[15][16][17]

1. ^ "The Story Behind the Hungarian National Anthem" (në anglisht). Jules S. Vállay. Arkivuar nga origjinali më 10 tetor 2017. Marrë më 8 maj 2017.
2. ^ ^{a b} "The Fundamental Law of Hungary" (PDF) (në anglisht). Hungarian State. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 29 qershor 2014. Marrë më 8 maj 2017.
3. ^ "A népesség vallás, felekezet és nemek szerint: népszámlálások 1930, 1949, 2001, 2011, 2022" [Popullsia sipas fesë, besimit dhe gjinisë: censuses 1930, 1949, 2001, 2011, 2022] (XLSX file) (official statistics) (në hungarisht). Zyra Qendrore e Statistikave të Hungarisë. 26 shtator 2023.
4. ^ Encyclopedia Americana: Heart to India (në anglisht). Vëll. 1. Scholastic Library Pub. 2006. fq. 581. ISBN 978-0-7172-0139-6.
5. ^ University of British Columbia. Committee for Medieval Studies, Studies in medieval and renaissance history, Committee for Medieval Studies, University of British Columbia, 1980, p. 159
6. ^ ^{a b} "Hungary". The World Factbook (në anglisht). CIA. Marrë më 27 mars 2014.
7. ^ Hungarian Central Statistical Office
8. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Hungary)" (në anglisht). International Monetary Fund. 10 prill 2024. Marrë më 27 prill 2024.
9. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu (në anglisht). Eurostat. Marrë më 4 maj 2024.
10. ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 13 mars 2024. fq. 288. Marrë më 13 mars 2024.
11. ^ "Hungary in the Carpathian Basin" (PDF) (në anglisht). Lajos Gubcsi. 6 qershor 2017. Marrë më 6 qershor 2017.
12. ^ Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (në anglisht). Vëll. 36. Magyar Tudományos Akadémia (Hungarian Academy of Sciences). 1982. fq. 419.
13. ^ Kristó Gyula – Barta János – Gergely Jenő: Magyarország története előidőktől 2000-ig (History of Hungary from the prehistory to 2000), Pannonica Kiadó, Budapest, 2002, ISBN 963-9252-56-5, p. 687, pp. 37, pp. 113 ("Magyarország a 12. század második felére jelentős európai tényezővé, középhatalommá vált"/"By the 12th century Hungary became an important European constituent, became a middle power", "A Nyugat részévé vált Magyarország ... /Hungary became part of the West"), pp. 616–644
14. ^ "Austria-Hungary, HISTORICAL EMPIRE, EUROPE". Encyclopædia Britannica (në anglisht). 6 qershor 2017. Marrë më 6 qershor 2017.
15. ^ Richard C. Frucht (31 dhjetor 2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture (në anglisht). ABC-CLIO. fq. 360. ISBN 978-1-57607-800-6.
16. ^ "Trianon, Treaty of". The Columbia Encyclopedia (në anglisht). 2009.
17. ^ "Text of the Treaty, Treaty of Peace Between The Allied and Associated Powers and Hungary And Protocol and Declaration, Signed at Trianon June 4, 1920" (në anglisht). Marrë më 10 qershor 2009.