Asirya

Asirya
c. 2025 BCE[a]–609 BCE[b]
Simbolo ng Diyos na si Ashur na pambansang Diyos ng mga Asiryo
Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
Kabisera	Assur (c. 2025–1233 BCE) Kar-Tukulti-Ninurta (c. 1233–1207 BC) Assur (c. 1207–879 BCE) Nimrud (879–706 BC) Dur-Sharrukin (706–705 BCE) Nineveh (705–612 BC) Harran (612–609 BC)
Wikang opisyal	Akkadian Sumerian Aramaic
Relihiyon	Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo
Pamahalaan	Monarkiya
Mga hari
• c. 2025 BCE	Puzur-Ashur I (first)
• c. 1974–1935 BCE	Erishum I
• c. 1808–1776 BCE	Shamshi-Adad I
• c. 1700–1691 BCE	Bel-bani
• c. 1363–1328 BCE	Ashur-uballit I
• c. 1243–1207 BCE	Tukulti-Ninurta I
• 1114–1076 BCE	Tiglath-Pileser I
• 883–859 BCE	Ashurnasirpal II
• 745–727 BCE	Tiglath-Pileser III
• 705–681 BCE	Sennacherib
• 681–669 BCE	Esarhaddon
• 669–631 BCE	Ashurbanipal
• 612–609 BCE	Ashur-uballit II (huling pinuno)
Panahon	Panahong Bronse hanggang Panahong Bakal
• Pundayo ng Assur	c. 2600 BCE
• Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado	c. 2025 BCE[a]
• Panahon ng Lumang Asirya	c. 2025–1364 BCE
• Panahon ng Gitnang Asirya	c. 1363–912 BCE
• Panahon ng Imperyong Neo-Asirya	911–609 BCE
• Pananakop ng Imperyong Neo-Babilonya at Imperyong Medes	609 BCE[b]
• Paglusob at pagwasak ng Assur ng Imperyong Sasania	c. 240 CE
Pinalitan Pumalit Ikatlong Dinastiya ng Ur Imperyong Neo-Babilonya Imperyong Medes

Ang Asirya (Ingles: Assyria) (Kuneipormang Neo-Asiryo: , romanisado: māt Aššur; Klasikong Siriako: ܐܬܘܪ‎) ay isang pangunahing sinaunang kabihasnan sa Mesopotamiya na umiral bilang isang lungsod-estado mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE at isang estadong teritoryal na kalaunang naging isang imperyo mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang Panahong Bronse hanggang sa huling Panahong Bakal. Ito ay nahahati mga yugtong: Panahong Maagang Asirya(c. 2600–2025 BCE), Panahong Lumang Asirya (c. 2025–1364 BCE), Imperyong Gitnang Asirya (c. 1363–912 BCE), Imperyong Neo-Asirya (911–609 BCE) at Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya (609 BCE–c. 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng Wikang Asiryo.^[4][5] Ang Assur na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong c. 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng Ikatlong Dinastiya ng Ur noong ika-21 siglo BCE^[3] nang magsimulang maumuno si Puzur-Ashur I sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang Mesopotamiya. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni Ashur-uballit I noong ika-14 siglo BCE bilang Imperyong Gitnang Asirya. Sa Gitna at panahon ng Imperyong Neo-Asirya, ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng Babilonya sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa Sinaunang Malapit na Silangan. Sa panahon ng Imperyong Neo-Asirya na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. ^[6] Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong Iran sa silangan sa Ehipto sa kanluran.^[6][7][8] Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng Imperyong Neo-Babilonya at Medes pinamunuan ng Asirya sa isang siglo. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng Imperyong Seleucid at Imperyong Parto ngunit huminang muli sa ilalim ng Imperyong Sasanian.

1. ↑ Düring 2020, p. 39. harv error: no target: CITEREFDüring2020 (help)
2. ↑ Lambert 1983, pp. 82–85. harv error: no target: CITEREFLambert1983 (help)
3. ↑ ^{3.0 3.1} Roux 1992, p. 187. harv error: no target: CITEREFRoux1992 (help)
4. ↑ Frahm 2017a, p. 5. harv error: no target: CITEREFFrahm2017a (help)
5. ↑ Hauser 2017, p. 229. harv error: no target: CITEREFHauser2017 (help)
6. ↑ ^{6.0 6.1} Aberbach 2003, p. 4. harv error: no target: CITEREFAberbach2003 (help)
7. ↑ Düring 2020, p. 133. harv error: no target: CITEREFDüring2020 (help)
8. ↑ Frahm 2017b, p. 161. harv error: no target: CITEREFFrahm2017b (help)

Maling banggit (May <ref> tag na ang grupong "lower-alpha", pero walang nakitang <references group="lower-alpha"/> tag para rito); $2