Dinastiyang Zand

Dinastiyang Zand Mga Dominyong Binabantayan ng Iran ممالک محروسهٔ ایران
1751–1794
Watawat Sagisag
Ang dinastiyang Zand at kaitaasan nito sa ilalim ni Karim Khan noong 1776.
Kabisera	Shiraz
Wikang opisyal	Persa
Relihiyon	Imamismo
Pamahalaan	Monarkiya
Vakilol Ro'aya (Tagapagtaguyod ng mga Tao)
• 1751–1779	Karim Khan Zand (una)
• 1789–1794	Lotf Ali Khan Zand (huli)
Kasaysayan
• Naitatag	1751
• Pananakop ng Qajar	1794
Pinalitan Pumalit Azad Khan Afghan Afsharid Iran Qajar Iran

Bahagi ng isang serye tungkol sa
Kasaysayan ng Iran
Sinaunang panahon BC Prehistorya ng Iran Sinaunang panahon–4000 Kulturang Kura–Araxes 3400–2000 Proto-Elamita 3200–2700 Kulturang Jiroft c. 3100 – c. 2200 Elam 2700–539 Imperyong Akkadia 2400–2150 Lullubi culture c. 2300-700 Kassites c. 1500 – c. 1155 Imperyong Neo-Asirya 911–609 Urartu 860–590 Mga Mannaean 850–616
Panahong imperyal Medes 678–550 BCE Kahariang Scythian 652–625 BCE Kahariang Anshanite 635 BC–550 BCE Imperyong Neo-Babilonya 626 BC–539 BCE Achaemenid Empire 550 BC–330 BCE Kaharian ng Armenia 331 BCE–428 CE Atropatene c. 323 BC–226 CE Kaharia ng Cappadocia 320s BCE–17 CE Imperyong Seleucid 312 BCE–63 BCE Kingdom of Pontus 281 BCE–62 BCE Fratarakas ika-3 siglo BCE–132 BCE Imperyong Parto 247 BC–224 AD Elymais 147 BC–224 CE Characene 141 BC–222 CE Kings of Persis 132 BC–224 CE Indo-Parthian Kingdom 19 CE–224/5 Paratarajas 125–300 Imperyong Sasania 224–651 Zarmihrids ika-6 siglo –785 Qarinvandids 550s–11th century
Panahong Mediyebal Kalipatong Rashidun 632-661 Kalipatong Umayyad 661–750 Kalipatong Abbasid 750–1258 Mga Dabuyid 642–760 Mga Bavandid 651–1349 Mga Masmughan ng Damavand 651–760 Mga Baduspanid 665–1598 Mga Justanid 791 – 11th century Mga dinastiyang Alid 864 – ika-14 siglo Dinastiyang Tahirid 821–873 Imperyong Samanid 819–999 Dinastiyang Saffarid 861–1003 Dinastiyang Ghurid pre-879 – 1215 Dinastiyang Sajid 889–929 Dinastiyang Sallarid 919–1062 Dinastiyang Ziyarid 930–1090 Mga Ilyasid 932–968 Dinastiyang Buyid 934–1062 Dinastiyang Rawadid 955–1070 Hasanwayhids 959–1095 Dinastiyang Ghaznavid 977–1186 Mga Annazid 990/1–1117 Mga Kakuyid 1008–1141 Dinastiyang Nasrid 1029–1236 Shabankara 1030–1355 Imperyong Seljuk 1037–1194 Dinastiyang Khwarazmian 1077–1231 Mga Eldiguzid 1135–1225 Mga Atabeg ng Yazd 1141–1319 Mga Salghurid 1148–1282 Mga Hazaraspid 1155–1424 Dinastiyang Pishkinid 1155–1231 Dinastiyang Khorshidi 1184-1597 Qutlugh-Khanids 1223-1306 Mga Mihrabanid 1236–1537 Dinastiyang Kurt 1244–1396 Imperyong Ilkhanate 1256–1335 Imperyong Chobanid 1335–1357 Dinastiyang Muzaffarid 1335–1393 Sultanatong Jalayirid 1337–1376 Mga Sarbadar 1337–1376 Mga Injuid 1335–1357 Dinastiyang Afrasiyab 1349–1504 Mar'ashis 1359–1596 Imperyong Timurid 1370–1507 Dinastiyang Kar-Kiya 1370s–1592 Qara Qoyunlu 1406–1468 Aq Qoyunlu 1468–1508
Panahong Modernong panahn Safavid Iran 1501–1736 (Dinastiyag Hotak) 1722–1729 Afsharid Iran 1736–1796 Dinastiyang Zand 1751–1794
Panahong moderno Qajar Iran 1789–1925 Dinastiyang Pahlavi 1925–1979
Panahong kasalukuyan Himagsikang Iraniano 1979 Pansamantalang Pamahalaan 1979 Republikang Islamiki 1979–kasalukuyan
Mga kaugnay na artikulo Pangalan Mga hari Mga pinuno ng estado Kasaysayang ekonomiko Kasaysayang militaryi Mga digmaan
Kronolohiya
t u b

Ang dinastiyang Zand (Persa: دودمان زندیان‎, Dudmane Zandiyan) ay isang dinastiyang Irani,^[1] na itinatag ni Karim Khan Zand (r. 1751–1779) na unang pinamunuan ang katimugan at gitnang Iran noong ika-18 dantaon. Mabilis na lumawak ito para mapabilang ang karamihan ng kontemporaryong Iran (maliban sa mga lalawigan ng Balochistan at Khorasan) gayon din ang ilang bahagi ng Iraq. Kinontrol ang mga lupain sa kasalukuyang Armenia, Azerbaijan, at Georgia ng mga kanato na bahagi ng lupaing Zand, subalit de facto na awtonomo ang rehiyon.^[2] Hinawakan ang pulo ng Bahrain para sa mga Zand sa pamamagitan ng awtonomong jecatong Al-Mazkur ng Bushire.^[3]

Ang paghahari ng pinakamahalagang pinuno nito, si Karim Khan, ay minarkahan ng kasaganaan at kapayapaan. Sa kabisera nito sa Shiraz, umunlad ang sining at arkitektura sa ilalim ng pamumuno ni Karim Khan, na may ilang tema sa arkitektura na muling binuhay mula sa katabing lugar ng Akemenida (550–330 BC) at ang panahon ng Sasanida (224–651 AD) ng Iran bago ang Islam. Ang mga libingan ng mga medyebal na makatang Persang sina Hafez at Saadi Shirazi ay kinumpini din ni Karim Khan. Ang katangi-tanging sining na nagawa sa utos ng mga namumunong Zand ay naging pundasyon ng kalaunang sining at kasanayang Qajar. Kasunod ng kamatayan ni Karim Khan, humina ang Iran na Zand dahil sa panloob na alitan sa mga kasapi ng dinastiyang Zand. Binitay sa kalaunan ni Agha Mohammad Khan Qajar (r. 1789–1797) noong 1794 ang huling pinuno nito, si Lotf Ali Khan Zand (r. 1789–1794).

Nakasulat sa The Oxford Dictionary of Islam, "Karim Khan Zand holds an enduring reputation as the most humane Iranian ruler of the Islamic era" (hinahawakan ni Karim Khan Zand ang isang matatag na reputasyon bilang pinakamakataong pinunong Irani ng panahong Islamiko).^[4] Kapag sinusunod ang Rebolusyong Islamiko noong 1979, naging bawal banggitin ang nakaraang mga pinuno ng Iran, tinanggihan ng mga mamamayan ng Shiraz na palitan ang pangalan ng mga kalyeng Karim Khan Zand at Lotf Ali Khan Zand, ang pangunahing kalye ng Shiraz.^[5]

1. ↑ "Welcome to Encyclopaedia Iranica" (sa wikang Ingles).
2. ↑ Perry, John R. (2015-05-14). Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779 (sa wikang Ingles). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-66102-5.
3. ↑ Floor, Willem M. (2007). The Persian Gulf: The Rise of the Gulf Arabs : the Politics of Trade on the Persian Littoral, 1747-1792 (sa wikang Ingles). Mage Publishers. ISBN 978-1-933823-18-8.
4. ↑ Esposito, John L., pat. (2003). "Zand Dynasty". The Oxford Dictionary of Islam (sa wikang Ingles). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512558-0.
5. ↑ Frye, Richard N. (2009). "Zand Dynasty". Sa Esposito, John L. (pat.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World (sa wikang Ingles). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5.