Belgesel hipotez

Belgesel hipotez (İngilizce: Documentary Hypothesis [DH]) veya Wellhausen hipotezi; Tevrat'ın, yani Musa'nın beş kitabının, birbirlerinden bağımsız, paralel ve tam hikâyelerden oluştuğunu ve redaktörler (düzenleyiciler) tarafından bir dizi düzenlemelerden geçtikten sonra son hâlini aldığını iddia eden hipotez. 1870'lerde geliştirilen hipotez^[1] Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir. (bakınız: Yahudiliğin kökenleri)

Kesin olmamakla birlikte, uzmanlar arasında hikâyelerin genel olarak dört kaynaktan birinden geldiği görüşü hâkimdir.

Tutarsız metinleri uzlaştırmaya ve geleneksel açıklamaları reddedip uyum sağlamaya çalışırken bazı 18. ve 19. yüzyıl din bilimcileri; Tevrat'ın, kendi içinde tam ve bağımsız olan ve zaman zaman tutarsız kaynaklardan gelen hikâyelerden oluştuğuna kanaat getirdiler. Bu hipotez 19. yüzyılda gelişti ve temel olarak 4 ana kaynağın varlığı görüşünde birleşildi. Bu kaynaklar, MÖ 10. yüzyılda yazıldığı düşünülen Yahvist ((J) - Jahwist) ve MÖ 8 ila 6. yüzyıllar arası yazıldığı düşünülen Elohist (E), Tesniyeci ((D) - Deuteronomist) ve Ruhbani ((P) - Priestly source) kaynaklardır.^[2] Kaynaklar, redaktörler (R) tarafından derlenip son halini aldı. Son derleme MÖ 6 ile 5. yüzyıllar arasında gerçekleşmiştir.

Julius Wellhausen'in bu hipoteze katkısı JEDP kronolojik sırasını sunmak oldu. İsrail'in dinî tarihine ve bu zamandan beri yükselen ruhban sınıfının gücüne uyumlu olarak şu formülü sundu:

• Yahvist kaynak (J): ~MÖ 950'lerde, güneydeki Yehuda Krallığı'nda yazıldı.
• Elohist kaynak (E): ~MÖ 850'lerde kuzeydeki İsrail Krallığı'nda yazıldı.
• Tesniyeci kaynak (D): ~MÖ 600'lerde Kudüs'te dinî reformlar zamanında yazıldı.
• Ruhbani kaynak (P): ~MÖ 500'lerde Babil'de, sürgündeki Harun soyundan gelen rahipler tarafından yazıldı.
• Tevrat Redaktörleri: önce JE, sonra JED ve ardından JEDP olarak derlenip ~MÖ 450'lerde Tevrat son hâlini aldı.

Belgesel hipotez, 20. yüzyılda din bilimcilerinin odaklandığı konu olurken Tevrat'ın kaynağı konusundaki çeşitli modellerin ana çerçevesini oluşturdu.^[3] Çeşitli düşünürler bu hipoteze eklemeler yapıp zamanla geliştirdi. Fakat, 20. yüzyılın sonlarına doğru, Whybray'in bu hipotezi çürütmeye çalışan tezleriyle belgesel hipotez taraftarları sayısında düşüş gerçekleşti. Bunun üzerine, Rolf Rendtdorff ve Thomas L. Thompson gibi din bilimciler, Wellhausen hipotezinin özünden uzaklaşarak Tevrat'ın temellerini bulmak için farklı görüşler ortaya attılar. Sayıları azalmasına rağmen bugün başta Amerika Birleşik Devletleri'nde olmak üzere belgesel hipotezin doğruluğuna inananlar hâlen mevcuttur.

1. ^ Prolegomena to the History of Israel. Edinburgh: Adam and Charles Black. 1885. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2011.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
2. ^ "A Basic Vocabulary of Biblical Studies For Beginning Students: A Work in Progress, Fred L. Horton, Kenneth G. Hoglund ve Mary F. Foskett, Wake Forest University, 2007". 7 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2011. 
3. ^ Wenham, Gordon. "Pentateuchal Studies Today", Themelios 22.1 (Ekim 1996) 31 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.