Back Ҳаити Abkhazian Haïti Afrikaans Haiti ALS ሃይቲ Amharic Haiti AMI Haití AN Haitieg ANG हैती ANP هايتي Arabic هايتي ARY
Haiti | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Liberté, égalité, fraternité" (Fransızca)[1] Geleneksel arma üzerindeki motto:"Libète, Egalite, Fratènite" (Haiti Kreolü) "Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik" "L'union fait la force" (Fransızca) "Inite se fòs" (Haiti Kreolü)[2] "Birlikten güç doğar" | |||||||||||||||||||||||||
.svg) Batı Yarımküre'deki konumu | |||||||||||||||||||||||||
 Haiti ve komşuları | |||||||||||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Port-au-Prince 18°32′K 72°20′B / 18.533°K 72.333°B | ||||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||||||||||||||||||
| Etnik gruplar | %95 Siyah 5% Karışık veya Beyaz[3] | ||||||||||||||||||||||||
| Demonim | Haitili | ||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Geçici bir hükûmet altında üniter yarı başkanlık cumhuriyeti | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yasama organı | Ulusal Meclis[a] | ||||||||||||||||||||||||
| Senato[a] (boş) | |||||||||||||||||||||||||
| Temsilciler Meclisi[a] (boş) | |||||||||||||||||||||||||
| Bağımsızlık | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||||
• Kara | 27.750[4] km2 | ||||||||||||||||||||||||
• Su (%) | 0,7 | ||||||||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||||||||
• 2023 tahminî | 11.470.261[5] (83.) | ||||||||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 382/km2 (32.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2023 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam |  $38,952 milyar[6] (144.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $3185[6] (174.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam | $25,986 milyar[6] (139.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $2125[6] (172.) | ||||||||||||||||||||||||
| Gini (2012) | 41.1[7] orta | ||||||||||||||||||||||||
| İGE (2022) |  0.552[8]orta · 158. | ||||||||||||||||||||||||
| Para birimi | Gourde (G) (HTG) | ||||||||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC-5 (EST) | ||||||||||||||||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC-4 (EDT) | ||||||||||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||||||||||
| Telefon kodu | +509 | ||||||||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .ht | ||||||||||||||||||||||||
Haiti ya da resmî adıyla Haiti Cumhuriyeti, Amerika'da Karayip Denizi'nde bir ada ülkesidir. Küba'nın doğusunda yer alan Hispaniola adasını Dominik Cumhuriyeti ile paylaşır ve adanın batı kısımdadır. Küba ve Jamaika'nın doğusunda Bahamalar'ın güneyinde bulunur. Yüzölçümü 27.750 km² olan ülke Karayipler'in yüzölçümü en büyük üçüncü; 11 milyon nüfusu ile Karayipler bölgesinin en kalabalık nüfuslu ülkesi konumundadır. Başkenti Port-au-Prince'tir.
Adanın yerleşik halkı Tainolar olarak bilinir. İlk Avrupalılar Aralık 1492'de Kristof Kolomb'un ilk yolculuğu sırasında adaya geldiler. Kolumbus, Amerikadaki ilk Avrupalı yerleşimini, şu anda Haiti'nin kuzeydoğu kıyısında bulunan La Navidad'da kurdu. Ada, 17. yüzyılın başlarına kadar İspanyol İmparatorluğu'nun bir parçasını oluşturdu. Yaşanan çatışmalar, adanın batısının 1697'de Fransa'ya devredilmesine yol açtı. Bu bölge Saint-Domingue olarak adlandırıldı. Fransız sömürgeciler, Afrika'dan getirilen kölelerin çalıştığı şeker kamışı tarlaları kurdular ve bu da koloniyi dünyanın en zenginlerinden biri yaptı.
Fransız Devrimi'nin ortasında Afrikalı köleler ve özgür beyaz olmayan insanlar eski bir köle ve Fransız Ordusu generali Toussaint Louverture'un önderliğinde Haiti Devrimi'ni (1791-1804) başlattı. Napolyon'un güçleri, 1 Ocak 1804'te Haiti'nin egemenliğini ilan eden Louverture'un halefi Jean-Jacques Dessalines tarafından yenilgiye uğratıldı ve bu olay adada bulunan Fransızların katledilmesiyle sonuçlandı.
Ülke, Latin Amerika ve Karayipler'de bağımsızlığını ilan eden ilk ülke, Amerika kıtasındaki ikinci cumhuriyet, Amerika'da köleliği ortadan kaldıran ilk ülke ve köle isyanıyla kurulan tek ülke oldu.
Başkan Jean-Pierre Boyer, Haiti nüfuzunu Hispanyola'nın doğu kısmı üzerinde genişletmeye çalıştı, bu da sonunda Haiti-Dominik Savaşlarına yol açtı. Haiti, Dominik'in bağımsızlığını 1844'teki ilanının ardından 1867'de tanıdı. Haiti'nin bağımsızlığının ilk yüzyılı siyasi istikrarsızlık, uluslararası toplum tarafından dışlanma ve Fransa'ya ödenen büyük bir borç ile geçti. Siyasi istikrarsızlık ve dış ekonomik etki, ABD'nin 1915-1934 yılları arasında ülkeyi işgal etmesine neden oldu. François 'Papa Doc' Duvalier, 1957'de iktidara geldi ve oğlu Jean-Claude Duvalier'in 1986'ya kadar sürdürdüğü uzun bir otokratik yönetim dönemini başlattı.
Ülkede, 2004'te BM'nin müdahalesine yol açan bir darbe, 2010'da 250.000'den fazla insanın ölümüne yol açan yıkıcı deprem ve kolera salgını meydana geldi.
Kötüleşen ekonomik durumuyla[9] Haiti, isyanlar ve protestolar, yaygın açlık ve artan çete faaliyetleriyle belirginleşen sosyoekonomik ve politik bir kriz yaşadı.[10] Mayıs 2024 itibarıyla Haiti'de seçilmiş hükûmet yetkilisi kalmamıştır ve başarısız devlet olarak tanımlanmaktadır.[11][12]
- ^ "Article 4 of the Constitution". Haiti-reference.com. 21 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013.
- ^ "After The Group Of G8, Now Come G30 Headed By Louko Desir". Haiti Observer. 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018.
- ^ "Haiti". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 22 Eylül 2021. 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ "Country Summary". Central Intelligence Agency. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023 – CIA.gov vasıtasıyla.
- ^ "The World Factbook". The World Factbook (2025 bas.). CIA. Erişim tarihi: 22 Haziran 2023. (Archived 2023 edition)
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Haiti)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2023.
- ^ "Gini Index". The World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2015.
- ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- ^ Shellenberger, Michael (22 Eylül 2022). "Haiti Riots Triggered By IMF Advice To Cut Fuel Subsidies". Forbes. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2022.
- ^ Taylor, Luke (18 Ekim 2022). "Haiti on verge of collapse, NGOs warn as UN talks on restoring order continue". The Guardian. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022.
- ^ Taylor, Luke (11 Ocak 2023). "Haiti left with no elected government officials as it spirals towards anarchy". The Guardian. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023.
- ^ Charles, Jacqueline (3 Mayıs 2023). "As violence in Haiti worsens, Canada bets on assistance to police". Miami Herald. 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2023.
Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)