Libya

Libya دولة ليبيا (Arapça) Dawlat Lībiyā Libya Devleti
Bayrak Arma
Millî marş ليبيا ليبيا ليبيا "Libya, Libya, Libya"[1]
Başkent ve en büyük şehir	Trablus[2] 32°52′K 13°11′D / 32.867°K 13.183°D / 32.867; 13.183
Resmî dil(ler)	Arapça[b]
Tanınan bölgesel dil(ler)	Libya Arapçası
Etnik gruplar	%87 Araplar %10 Berberiler %3 Diğerleri
Resmî din	İslam
Demonim	Libyalı
Hükûmet	Üniter geçici birlik hükûmeti
• Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi • Başbakan Abdulhamid Dibeybe (ihtilaflı)[n 1] • Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih İsa
Yasama organı	Temsilciler Meclisi
Tarihi
• İtalya'dan bağımsızlık ilanı 10 Şubat 1947 • Krallığın kurulması 24 Aralık 1951 • 1969 Libya darbesi 1 Eylül 1969 • Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi 2 Mart 1977 • Birinci Libya İç Savaşı 17 Şubat 2011
Yüzölçümü
• Toplam	1.759.541 km2 (17.)
• Su (%)	Önemsiz miktar
Nüfus
• 2018 tahminî	6.871.287[3] (108..)
• 2006 sayımı	5.670.688
• Yoğunluk	3,74/km2 (218.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	31,531 milyar $[4] (127.)
• Kişi başına	4.746 $[4] (140..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	21,805 milyar $[4] (109.)
• Kişi başına	3.282 $[4] (124.)
İGE (2019)	0.724[5] yüksek · 105.
Para birimi	Libya dinarı (LYD)
Zaman dilimi	UTC+2 (DAS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	218
İnternet alan adı	.ly
^ Resmî dil basitçe "Arapça olarak tanımlanır." (Anayasa Deklarasyonu, madde 1).

Libya (Arapça: ليبيا, romanize: Lībīyā adıyla Libya Devleti,^{[6][7][8][9][10]} Akdeniz kıyısında, doğuda Mısır, batıda Cezayir ve Tunus, güneyde Nijer ve Çad, güneydoğuda Sudan ile komşu olan bir Mağrip ve Kuzey Afrika ülkesidir. Ülke Trablusgarp Bölgesi, Fizan ve Sirenayka olmak üzere üç tarihî bölgeden oluşur. Yaklaşık 1,8 milyon kilometrekarelik yüz ölçümüyle Afrika'nın dördüncü, dünyanın 16. büyük ülkesidir.^[11] En fazla kanıtlanmış petrol rezervine sahip 10. ülkedir.^[12] Başkenti ve en büyük şehri Trablus ülkenin batısında yer alır ve yedi milyon Libyalının üç milyondan fazlası bu şehirde yaşar.^[13]

Libya'nın ilk yerleşimcileri Tunç Çağı'nın sonlarından itibaren bölgede yaşayan İbero-Moritanya ve Kapsiyen kültürleri ile bu kültürlerin ardılları olan Berberilerdir.^[14] Fenikeliler ülkenin batısında ticaret karakolları kurdular, Yunan koloniciler de doğuda şehir-devletler oluşturdular. Roma İmparatorluğu hâkimiyet kurmadan önce Libya değişik dönemlerde Kartacalılar, Persler, Mısırlılar ve Yunanlarca yönetildi. Ülke Erken Hristiyanlık'ın merkezlerinden biri oldu. Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden 7. yüzyılda Müslümanların Mağrip'i fethine kadar Libya Vandalların kontrolündeydi. 16. yüzyılda İspanyol İmparatorluğu ile Hospitalier Şövalyeleri Trablus'u işgal ettiler ve Osmanlı İmparatorluğu'nun 1551'de bölgeyi fethine kadar ellerinde tuttular. Osmanlı egemenliğindeki Libya, 18 ve 19. yüzyıllarda Berberi Savaşları'na dahil oldu. Trablusgarp Savaşı'nın ardından ülke İtalyan hâkimiyetine girdi. İtalya ülkeyi Trablusgarp ve Sirenayka kolonilerine (1911-1934) ayırdı, 1934'ten 1947'ye kadar ise İtalyan Libyası adı altında hüküm sürdü. Libya II. Dünya Savaşı'nda Kuzey Afrika Cephesi'ne sahne oldu. Savaşın ardından İtalyan nüfus gitgide azaldı. 1951'de Libya Krallığı bağımsızlığını kazandı. 1969 Libya Darbesi sonucunda Kral I. İdris tahttan indirildi. Kansız bir şekilde gerçekleştirilen^[15] darbenin lideri Muammer Kaddafi 1969'dan Libya İç Savaşı'nda devrilip öldürüldüğü 2011 yılına kadar iktidarda kaldı. Savaşın ardından iki ana güç ortaya çıktı. Bunlardan biri Tobruk'taki Temsilciler Meclisi, diğeri ise 2012'de seçimle iş başına gelen Trablus'taki Genel Ulusal Kongre'ydi.^[16][17] BM liderliğindeki barış görüşmelerinin ardından^[18] Tobruk ve Trablus hükûmetleri 2015'te^[19] birleşerek BM destekli Ulusal Mutabakat Hükûmetini (UMH) kurdular. Genel Ulusal Kongre UMH'nin kurulmasının ardından kendini feshetti.^[20] Ancak UMH Libya'da barışı sağlayamadı, Tobruk ve Trablus merkezli hükûmetler (ayrıca İslami gruplar ile kabileler) arasında İkinci Libya İç Savaşı çıktı.^[21] İki ana taraf arasında 24 Ekim 2020'de kalıcı ateşkes anlaşması imzalandı.^[22]

Libya Birleşmiş Milletler, Bağlantısızlar Hareketi, Arap Birliği, İİT ve OPEC üyesidir. Ülkenin resmî dini İslam'dır, Sünni Müslümanlar Libya halkının %96,6'sını oluşturmaktadır.

1. ^ "Libya, Libya, Libya". United States Navy Band. 1 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (mp3) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2013. 
2. ^ "The World Factbook Africa: Libya". The World Factbook. CIA. 18 Mayıs 2015. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2015. 
3. ^ United Nations. "World Population Prospects 2019". 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
4. ^ ^{a b c d} "IMF Database". IMF. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
5. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
6. ^ "The World Factbook". Cia.gov. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2016. 
7. ^ "Member States". United Nations. 31 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021. On 22 December 2017, the Permanent Mission of Libya to the United Nations formally notified the United Nations that the government is changing the official name of Libya to ‘State of Libya.’ 
8. ^ "Publications Office – Interinstitutional style guide – Annex A5 – List of countries, territories and currencies". Europa (web portal). 5 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2016. 
9. ^ "LY – Libya – ISO". iso.org. 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2018. 
10. ^ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2018. 
11. ^ "Demographic Yearbook (3) Pop., Rate of Pop. Increase, Surface Area & Density" (PDF). United Nations Statistics Division. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2013. 
12. ^ "World proven crude oil reserves by country, 1980–2004". Opec.org. 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2013. 
13. ^ "Libya Demographics Profile 2014". Indexmundi.com. 30 Haziran 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2016. 
14. ^ J. Desanges, "The proto-Berbers", pp. 236–245, especially p. 237, in General History of Africa, vol. II: Ancient Civilizations of Africa (UNESCO 1990).
15. ^ "1969: Bloodless coup in Libya". 1 Eylül 1969. 20 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018. 
16. ^ "Rival second Libyan assembly chooses own PM as chaos spreads". Reuters. 25 Ağustos 2014. 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014. 
17. ^ Chris Stephen. "Libyan parliament takes refuge in Greek car ferry". The Guardian. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2016. 
18. ^ "Peace talks between Libyan factions to take place in Geneva". Sun Herald. 7 Ağustos 2015. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2015. 
19. ^ Kingsley, Patrick. "Libyan politicians sign UN peace deal to unify rival governments". The Guardian. 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2016. 
20. ^ Elumami, Ahmed (5 Nisan 2016). "Libya's self-declared National Salvation government stepping down". Reuters. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
21. ^ "Libyan government offensive in Benghazi stalls as Islamists dig in". Reuters. 6 Ağustos 2015. 9 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2015. 
22. ^ "Libyan Civil War: Two warring factions sign 'permanent' ceasefire". The Daily Star. 24 Ekim 2020. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 

Kaynak hatası: <ref> "n" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="n"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)