Mars

Mars

Mars, Hope yörünge aracı tarafından çekilen gerçek rengiyle.
Adlandırmalar
Sıfatlar	Marslı
Sembol
Yörünge özellikleri [1]
Dönem J2000
Günöte	249.261.000 km (1,66621 AU)[2]
Günberi	206.650.000 km (1,3814 AU)[2]
Yarı büyük eksen	227.939.366 km (1,52368055 AU)[3]
Dış merkezlik	0,0934[2]
Yörünge periyodu	686,980 g (1,88085 y; 668,5991 sol)[2]
Kavuşum dönemi	779,94 g (2,1354 y)[3]
Ortalama yörünge hızı	24,07 km/s (86.430 km/sa; 53.700 mil)[2]
Ortalama ayrıklık	19,412°[2]
Eğiklik	Tutuluma 1,850° Güneş ekvatoruna 5,65° Değişmeyen düzleme 1,63°[4]
Çıkış düğümü boylamı	49,57854°[2]
Günberi zamanı	21 Tem 2022[5]
Perihelyon açısı	286,5°[3]
Doğal uyduları	2 (Phobos ve Deimos)
Fiziksel özellikler
Görünür büyüklük	-2,94 ile +1,86 arası[6]
Mutlak parlaklık (H)	-1,5[7]
Açısal çap	3,5–25,1″[8]
Ortalama yarıçap	3.389,5 ± 0,2 km[a] [9] (2.106,1 ± 0,1 mil)
Ekvatoral yarıçap	3.396,2 ± 0,1 km[a] [9] (2.110,3 ± 0,1 mil; 0,533 Dünya)
Kutupsal yarıçap	3.376,2 ± 0,1 km[a] [9] (2.097,9 ± 0,1 mil; 0,531 Dünya)
Basıklık	0,00589 ± 0,00015
Yüzey alanı	1,4437×108 km2[10] (0,284 Dünya)
Hacim	1,63118×1011 km3[11] (0,151 Dünya)
Kütle	6,4171×1023 kg[12] (0,107 Dünya)
Ortalama yoğunluk	3,9335 g/cm3[11]
Yüzey kütle çekimi	3,72076 m/s2 (0,3794 g0)[13]
Atalet momenti faktörü	0,3644±0,0005[12]
Kurtulma hızı	5,027 km/s (18.100 km/sa)[14]
Sinodal dönme süresi	1,02749125 gün[15] 24sa 39d 36s
Yıldız dönme süresi	1,025957g 24sa 37d 22,7s[11]
Ekvatoral dönme hızı	241 m/s (870 km/sa)[2]
Eksen eğikliği	25,19° (yörünge düzlemine)[2]
Kuzey kutbu sağ açıklık	317,269°[16]
Kuzey kutbu dik açıklık	54,432°[16]
Albedo	0,170 (geometrik)[17] 0,25 (Bond)[8]
Sıcaklık	209 K (-64 °C; -83,2 °F) (siyah cisim sıcaklığı)[18]
Yüzey sıcaklığı min. ort. maks. Kelvin 130 K 210 K[8] 308 K Celsius −110 °C[19] -60 °C[20] 35 °C[19] Fahrenhayt −226 °F[21] −82 °F 95 °F[19]
Atmosfer[8][22]
Yüzey basıncı	0,636 (0,4–0,87) kPa 0,00628 atm
Bileşimleri	%95,97 karbondioksit %1,93 argon %1,89 azot %0,146 oksijen %0,0557 karbonmonoksit %0,0210 su buharı %0,0100 azot oksit %0,00025 neon %0,00008 ağır su %0,00003 kripton %0,00001 ksenon
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Mars (Eski Türkçede Bakır Sokım,^[23] Merih^[24]), Güneş Sistemi'nin Güneş'ten itibaren dördüncü gezegeni. Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars'a ithafen adlandırılmıştır. Yüzeyindeki yaygın demir oksitten dolayı kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için "Kızıl Gezegen" olarak da bilinmektedir.

İnce bir atmosferi olan Mars gerek Ay'daki gibi meteor kraterlerini, gerekse Dünya'daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle bir karasal gezegendir. Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer. 2 adet uydusu bulunmaktadır.

Mars’taki Olimpos Dağı (Olympus Mons, yüksekliği 21 km) , Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek dağdır ve Marineris Vadisi (Valles Marineris, uzunluğu 4.000 km) adı verilen kanyon en büyük kanyondur. Ayrıca Haziran 2008’de Nature dergisinde yayımlanan üç makalede açıklandığı gibi, Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km uzunluğunda ve 8.500 km genişliğindeki dev bir meteor kraterinin varlığı saptanmıştır. Bu krater, bugüne kadar keşfedilmiş en büyük meteor kraterinin (Ay'ın güney kutbu kısmındaki Atkien Havzası) dört misli büyüklüğündedir.^[25][26]

Mars, Dünya hariç tutulursa, hâlen Güneş Sistemi’ndeki gezegenler içinde sıvı su ve yaşam içermesi en muhtemel gezegen olarak görülmektedir.^[27] Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter keşif projelerinin radar verileri gerek kutuplarda (Temmuz 2005)^[28] gerekse orta bölgelerde (Kasım 2008)^[29] geniş miktarlarda su buzlarının var olduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. 31 Temmuz 2008’de Phoenix Mars Lander adlı robotik uzay gemisi Mars toprağının sığ bölgelerindeki su buzlarından örnekler almayı başarmıştır.^[30]

Günümüzde, Mars, yörüngelerine oturmuş üç uzay gemisine evsahipliği yapmaktadır: Mars Odyssey, Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter. Mars, Dünya hariç tutulursa, Güneş Sistemi’ndeki herhangi bir sıradan gezegenden ibaret değildir. Yüzeyi pek çok uzay aracına ev sahipliği yapmıştır. Bu uzay araçlarıyla elde edilen jeolojik veriler şunu ortaya koymuştur ki, Mars önceden su konusunda geniş bir çeşitliliğe sahipti; hatta geçen on yıllık süre sırasında gayzer (kaynaç) türü su fışkırma veya akıntıları meydana gelmişti.^[31] NASA’nın Mars Global Surveyor projesi kapsamında sürdürülen incelemeler Mars’ın güney kutbu buz bölgesinin geri çekilmiş olduğunu ortaya koymuştur.^[32] Bilim insanları, 2006'da Mars yörüngesine oturtulan "Mars Reconnaissance Orbiter" (Mars Yörünge Kaşifi) uydusundan alınan veriler sonucu, Mars'ta sıcak aylarda tuzlu su akıntılarının oluştuğunu bildirmişlerdir.^[33]

Mars'ın 1877 yılında astronom Asaph Hall tarafından keşfedilen Phobos ve Deimos adları verilmiş, düzensiz biçimli iki küçük uydusu vardır. Mars Dünya'dan çıplak gözle görülebilmektedir. "Görünür kadir"i −2,9’a^[34] ulaşır ki bu, çıplak gözle çoğu zaman Jüpiter Mars’tan daha parlak görünmesine karşın; ancak Venüs, Ay ve Güneş’çe aşılabilen bir parlaklıktır.

1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; VSOP87 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
2. ^ ^{a b c d e f g h i} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; NasaFactSheet isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
3. ^ ^{a b c} Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities (İngilizce). Springer Science & Business Media. s. 294. ISBN 978-0-387-95189-8. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; meanplane isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
5. ^ "HORIZONS Batch call for 2022 perihelion" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). Solar System Dynamics Group, Jet Propulsion Laboratory. 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2021. 
6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; MallamaSky isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
7. ^ "Encyclopedia - the brightest bodies". IMCCE. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
8. ^ ^{a b c d} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; nssdc isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
9. ^ ^{a b c} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Seidelmann2007 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
10. ^ Grego, Peter (6 Haziran 2012). Mars and How to Observe It. Springer Science & Business Media. ISBN 9781461423027 – Google Books vasıtasıyla. 
11. ^ ^{a b c} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; lodders1998 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
12. ^ ^{a b} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; konopliv2011 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
13. ^ Hirt, C.; Claessens, S. J.; Kuhn, M.; Featherstone, W. E. (Temmuz 2012). "Kilometer-resolution gravity field of Mars: MGM2011" (PDF). Planetary and Space Science. 67 (1). ss. 147-154. Bibcode:2012P&SS...67..147H. doi:10.1016/j.pss.2012.02.006. hdl:20.500.11937/32270. ISSN 0032-0633. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2019. 
14. ^ Jackson, Alan P.; Gabriel, Travis S. J.; Asphaug, Erik I. (1 Mart 2018). "Constraints on the pre-impact orbits of Solar system giant impactors". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (İngilizce). 474 (3). ss. 2924-2936. arXiv:1711.05285 $2. doi:10.1093/mnras/stx2901. ISSN 0035-8711. 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2022. 
15. ^ Allison, Michael; Schmunk, Robert. "Mars24 Sunclock — Time on Mars". NASA GISS. 24 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021. 
16. ^ ^{a b} Archinal, B. A.; Acton, C. H.; A'Hearn, M. F.; Conrad, A.; Consolmagno, G. J.; Duxbury, T.; Hestroffer, D.; Hilton, J. L.; Kirk, R. L.; Klioner, S. A.; McCarthy, D.; Meech, K.; Oberst, J.; Ping, J.; Seidelmann, P. K. (2018). "Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2015". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy (İngilizce). 130 (3). s. 22. Bibcode:2018CeMDA.130...22A. doi:10.1007/s10569-017-9805-5. ISSN 0923-2958. 
17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; MallamaMars isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
18. ^ "Atmospheres and Planetary Temperatures". American Chemical Society. 18 Temmuz 2013. 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023. 
19. ^ ^{a b c} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; hot isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
20. ^ Sharp, Tim; Gordon, Jonathan; Tillman, Nola (31 Ocak 2022). "What is the Temperature of Mars?". Space.com (İngilizce). 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022. 
21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; cold isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
22. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; barlow08 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
23. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ercilasun isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
24. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
25. ^ Ashley Yeager (July 19, 2008). "Impact May Have Transformed Mars 14 Eylül 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". ScienceNews.org.
26. ^ Ian Sample (June 26,2008). "Cataclysmic impact created north-south divide on Mars 28 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Science @ guardian.co.uk.
27. ^ Trudy E. Bell and Tony Phillips (March 12, 2002). " Once Upon a Water Planet 1 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ".Science @ NASA. Retrieved on 2008-06-21.
28. ^ "Water ice in crater at Martian north pole". 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
29. ^ "Scientists Discover Concealed Glaciers on Mars at Mid-Latitudes". 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
30. ^ NASA (2008-07-31). "NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Science @ NASA.
31. ^ "NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars 7 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". NASA/JPL. 2006-12-06.
32. ^ Webster, G.; Beasley, D. (2005-09-20). "Orbiter's Long Life Helps Scientists Track Changes on Mars 30 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". NASA.
33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2015. 
34. ^ David R. Williams (September 1, 2004). "Mars Fact Sheet 12 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". National Space Science Data Center. NASA.

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)