Stres

Stres ya da gerilim, vücudun çeşitli içsel ve dışsal uyaranlara verdiği otomatik tepki. Latince germek anlamına gelen "stringere" sözcüğünden gelir.

Stres; fizyolojik ve ruhsal olmak üzere ikiye ayrılabilir. Fizyolojik stres sadece HPA aksı üzerinden etki gösterirken, psikolojik stres varlığında bu aksa limbik sistem de –özellikle hipokampus ve amigdala- dahil olmaktadır.^[1]

Stresle karşı karşıya kalmanın artması; katekolaminler, adrenalin, noradrenalin ve adrenal glukokortikoitlerin sempatoadrenal salınımını artırarak katabolizmayı artırmaktadır. Bunun sonucunda lipolizi ve glikoz reservlerinin mobilizasyonunu artırır. Bu olay, enerji substratlarının dağılımını ve kullanılabilirliğini artırmada rol oynamaktadır.^[2] Davranışsal, otonom, immün ve endokrin sistemlerle ilişkili nöronlarda bulunan CRF, memelilerde öğrenme ve duygulanımla ilgili nöronal yapılarda bol miktarda bulunmakta, memelilerde stres yanıtında önemli bir rol oynamaktadır.^[3]

HPA aksı kompleks geribildirim mekanizmalarına sahip nöroendokrin bir yolaktır. Bu yolağın, stres maruziyeti sonucu artan aktivitesi hipotalamik corticotropin-releasing hormone (CRH)'ın salınımı ile ilgilidir.^[4][5][6][7] Strese tekrar maruz kalma, hipotalamus-pituitary-adrenal (HPA) aksında stres yanıtını düzenleyen önemli bir alandan salınan CRF; hipatalamo-hipofizer portal sistemde taşınarak ön hipofiz bezine ulaşmaktadır. Burada anterior lobun proopiomelanocortin (POMC) üreten hücreleri –POMC öncülünün bir son maddesi olan ACTH'ı üretmek için- eşzamanlı olarak aktive olur. Dolaşımdaki ACTH adrenal kortekse vardığında, steroidogeneze ve plazma glikokortikoit miktarının artmasına neden olmaktadır.^[4]

1. ^ Fenoglio KA, Brunson KL, Baram TZ (2006) Hippocampal neuroplasticity induced by early- life stress: Functional and molecular aspects. Frontiers in Neuroendocrinology 27: 180-192.
2. ^ Caldji C, Diorio J ve Meaney MJ (2000) Variations in maternal care in infancy regulate the development of stress reactivity. Biol Psychiatry, 48: 1164–1174.
3. ^ Dumlu K, Cimilli C (2003) Erken yaşam stresörlerinin nörobiyolojik sonuçları. Türk Psikiyatri Dergisi, 14(4): 301-310.
4. ^ ^{a b} Vázquez DM (1998) Stress and The Developing Limbic-Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis. Psychoneuroendocrinology, Vol. 23, No. 7, pp. 663–700.
5. ^ Brunson KL, Avishai-Eliner S, Hatalski CG, Baram TZ (2001). Neurobiology of the stress response early in life: evolution of a concept and the role of corticotropin releasing hormone. Molecular Psychiatry, 6: 647–656.
6. ^ Yi SJ, Baram TZ (1994). Corticotropin-releasing hormone mediates the response to cold stress in the neonatal rat without compensatory enhancement of the peptide’s gene expression. Endocrinology, 135: 2364–2368.
7. ^ Vale W, Spiess J, Rivier C, Rivier J (1981). Characterization of a 41-residue ovine hypothalamic peptide that stimulates secretion of corticotropin and beta-endorphin. Science, 213: 1394–1397.