Elam

Elam (Elam yozuvi: hatamti; elam mixxati: 𒁹𒄬𒆷𒁶𒋾 ḫalatamti; Shumer tili: 𒉏𒈠 elam; akkad tili: 𒉏𒈠𒆠 elamtu; ivritcha: עֵילָם ʿēlam^[1][2]) zamonaviy Eronning uzoq gʻarbi va janubi-gʻarbida joylashgan qadimiy sivilizatsiya boʻlib, hozirgi Xuziston va Ilom viloyatining pasttekisliklaridan hamda janubiy Iroqning kichik bir qismida joylashgan. Zamonaviy Elam nomi shumer transliteratsiyasidagi elam(a) dan kelib chiqqan boʻlib, keyinchalik akkadcha elamtu va elamcha haltamti bilan birga qoʻllangan. Elam davlatlari Qadimgi Sharqning yetakchi siyosiy kuchlari qatoriga kirgan^[3]. Klassik adabiyotda Elam Susiana nomi bilan ham tanilgan (qadimgi yunoncha: Σουσιανή)^[4].

Elam xalkolit davrida (mis davri) Yaqin Sharqning ilk urbanizatsiyasining bir qismi boʻlgan. Miloddan avvalgi 3000-yillarga oid yozma maʼlumotlarning paydo boʻlishi ham Shumer tarixiga mos keladi, bu yerda bir oz avvalgi davrga oid yozuvlar topilgan^[5][6]. Qadimgi elam davrida (Oʻrta bronza davri), Elam markazi Anshanda joylashgan Eron platosidagi qirolliklardan iborat boʻlib, miloddan avvalgi 2-ming yillik oʻrtalaridan boshlab Xuziston pasttekisligidagi Susada rivojla boshlangan^[7]. Elamit odatda boshqa tillar bilan bogʻliq boʻlmagan til izolyatsiyasi hisoblanadi, u oʻzidan keyin paydo boʻlgan tillarning orasida alohida ahamiyat kasb etgan. Geografik va arxeologik oʻxshashliklarga koʻra, baʼzi tarixchilar elamliklar zamonaviy lurlar ajdodlarining katta qismini tashkil qiladi, deb taʼkidlaydilar. Ularning tili Luri tili oʻrta fors tilidan ajralib chiqqan^[8].

1. ↑ „Elam (GN)“. Oracc: The Open Richly Annotated Cuneiform Corpus.
2. ↑ „Elamtu [ELAM (GN)“]. Oracc: The Open Richly Annotated Cuneiform Corpus. 2023-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-dekabr.
3. ↑ Elam: surveys of political history and archaeology, Elizabeth Carter and Matthew W. Stolper, University of California Press, 1984, p. 3
4. ↑ Skolnik, Fred; Berenbaum, Michael. Encyclopaedia Judaica, Volume 6, 2007 — 283-bet. ISBN 978-0028659343. 
5. ↑ Hock, Hans Heinrich. Language History, Language Change, and Language Relationship: An Introduction to Historical and Comparative Linguistics, 2nd, Mouton de Gruyter, 2009 — 69-bet. ISBN 978-3110214291. Qaraldi: 2020-yil 2-oktyabr. 
6. ↑ Gnanadesikan, Amalia. The Writing Revolution: Cuneiform to the Internet. Blackwell, 2008 — 25-bet. ISBN 978-1444304688. 
7. ↑ Elam: surveys of political history and archaeology, Elizabeth Carter and Matthew W. Stolper, University of California Press, 1984, p. 4
8. ↑ Edwards, I.E.S.. The Cambridge Ancient History, 2nd, Cambridge University Press, 1971 — 644-bet. ISBN 9780521077910. „lurs.“