Back Evolution of snake venom English فرگشت زهر مار Persian אבולוציה של ארס נחשים HE د مار زهرو تکامل Pashto/Pushto
Ilonlar va baʼzi kaltakesaklardagi zahar oʻzining evolyutsiya tarixi davomida tupukning zaharga aylangan shaklidir[1]. Ilonlarda zahar oʻljani oʻldirish yoki boʻysundirish, shuningdek, ovqatlanish bilan bogʻliq boshqa funksiyalarni bajarish uchun xizmat qiladi[2]. Zaharning evolyutsiyasi butun dunyo boʻylab ilonlarning ulkan kengayishiga sabab boʻladi[3][4][5].
Ilon zahrining evolyutsion tarixi munozarali masala. 2014-yilgacha boʻlgan ushbu tarixning umumiy nuqtai nazari shundan iboratki, zahar barcha Toksikoferalar orasida atigi bir marta, taxminan 170 million yil oldin paydo boʻlgan va keyin bugungi kunda koʻriladigan zaharlarning keng doirasiga aylangan[3]. Ushbu gipotezaga koʻra, asl toksikoferan zahari bir juft bezda yigʻilgan juda oddiy oqsillar toʻplami edi. Keyinchalik, bu oqsillar toʻplami Serpentes, Anguimorpha va Iguania kabi toksikoferanlarning turli avlodlarida diversifikatsiya qilindi. Bir necha ilon nasl-nasabi koʻpincha dietani oʻzgartirish tufayli zahar ishlab chiqarish qobiliyatini yoʻqotdi[3][2].
Yagona kelib chiqish gipotezasi shuni koʻrsatadiki, evolyutsiya mexanizmi koʻp hollarda genlarning koʻpayishi, soʻngra adaptiv xususiyatlar uchun tabiiy tanlanish boʻlgan. Ushbu jarayon natijasida hosil boʻlgan turli xil moslashuvlarning baʼzilari orasida bir nechta nasldagi oʻziga xos oʻlja uchun zaharliroq zahar, oʻljani oldindan hazm qiladigan oqsillar va tishlashdan keyin oʻljani kuzatish usuli kiradi. Zaharning bu turli xil moslashuvlari zaharli ilonlarning taʼrifi boʻyicha jiddiy munozaralarga olib keldi. Zaharning kelib chiqishi haqidagi gʻoya 2015-yilda oʻtkazilgan tadqiqotda shubha ostiga olindi, bunda zahar oqsillari Birma pitonidagi koʻplab boshqa toʻqimalarda homologlarga ega ekanligini aniqladi. Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, zahar bir qator ilon avlodlarida mustaqil ravishda rivojlangan.