Ifloslanish

Ifloslanish — tabiiy muhitga salbiy oʻzgarishlarni keltirib chiqaradigan ifloslantiruvchi moddalarning kiritilishidir^[1]. Ifloslanish har qanday modda (qattiq, suyuq yoki gaz) yoki energiya (radioaktivlik, issiqlik, tovush yoki yorugʻlik kabi) shaklida boʻlishi mumkin. Atrof-muhitning ifloslanishiga tabiiy hodisalar sabab boʻlishi mumkin boʻlsa-da, ifloslanish soʻzi odatda ifloslantiruvchi moddalarning antropogen manbaga ega ekanligini anglatadi. Inson faoliyati bilan bog‘liq ifloslanishlar antropogen ifloslanish, deb ataladi^[2].

20-asrning oxirlarida atrof-muhitni tartibga solish va ifloslanish siyosati paydo bo'lgunga qadar 19-20-asrlarda ko'plab ifloslanish manbalari sanoatlashtirishning tartibga solinmagan qismlari edi. Tabiatga zarar beruvchi moddalarni keltirib chiqaradigan sanoatlar faoliyatini to'xtatgandan keyin ham ifloslanish atrof muhitda doimiy qolishi mumkin. Ifloslanishning asosiy shakllariga havoning ifloslanishi, yorug'lik bilan ifloslanish, axlat, shovqinli ifloslanish, plastik ifloslanish, tuproqning ifloslanishi, radioaktiv ifloslanish, termal ifloslanish, vizual ifloslanish va suvning ifloslanishi kiradi.

2015-yilda ifloslanish butun dunyo boʻylab toʻqqiz million odamning hayotiga zomin boʻlgan (har oltinchi oʻlim)^[3][4]. Bu koʻrsatgich 2019-yilgacha oʻzgarishsiz qolgan. Avvalgi oʻlimlarning ¾ qismini havo ifloslanishi tashkil etgan^[5]. Ifloslanish turi va manbalari jihatidan fizik, kimyoviy, biologik, mexanik va boshqa turlarga bo‘linadi. Masalan, fizik ifloslanishning o‘zi issiqlik, yorug‘lik, shovqin, radiaktiv, elektromagnit ifloslanishga ajraladi^[6]. 2022-yilgi adabiyotlar so‘rovi shuni ko‘rsatdiki, antropogen kimyoviy ifloslanish darajasi sayyoraga qo`yilgan ifloslanish chegaralaridan oshib ketgan va hozirda butun dunyo bo‘ylab butun ekotizimlarga tahdid solmoqda<sup>[7]</sup>. Ifloslovchi moddalar ko'pincha bolalar va qariyalar hamda marginallashgan jamoalar kabi zaif aholi qatlamlariga katta ta'sir ko'rsatadi, chunki ifloslantiruvchi sanoatlar va zaharli chiqindilari mavjud bo`lgan hududlar odatda iqtisodiy va siyosiy kuchga ega bo'lmagan aholi bilan birlashtiriladi^[8]. Bu katta ta'sir ekologik adolat harakatining shakllanishining asosiy sababidir^[9][10] va ayniqsa, Global Janubda ekologik mojarolarning asosiy elementi bo'lib qolmoqda.

1. ↑ „Pollution – Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary“. Merriam-Webster (2010-yil 13-avgust). Qaraldi: 2010-yil 26-avgust.
2. ↑ „Impact and control of anthropogenic pollution on the ecosystem – A review“. Qaraldi: 19-avgust 2022-yil.
3. ↑ Beil. „Pollution killed 9 million people in 2015“. Science News (2017-yil 15-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 1-dekabr.
4. ↑ Carrington, Damian. „Global pollution kills 9m a year and threatens 'survival of human societies'“. The Guardian (2017-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 20-oktyabr.
5. ↑ Dickie, Gloria. „Pollution killing 9 million people a year, Africa hardest hit - study“ (en). Reuters (2022-yil 18-may). Qaraldi: 2022-yil 23-iyun.
6. ↑ Fuller, Richard; Landrigan, Philip J; Balakrishnan, Kalpana; Bathan, Glynda; Bose-O'Reilly, Stephan; Brauer, Michael; Caravanos, Jack; Chiles, Tom et al. (June 2022). "Pollution and health: a progress update". The Lancet Planetary Health 6 (6): e535–e547. doi:10.1016/S2542-5196(22)00090-0. ISSN 2542-5196. PMID 35594895. 
7. ↑ „Pollution killed 9 million people in 2015“. Qaraldi: 1-dekabr 2017.
8. ↑ University of Michigan News. „Targeting minority, low-income neighborhoods for hazardous waste sites“ (2016-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 11-mart.
9. ↑ Moral and Political Reasoning in Environmental Practice. The Justice of Environmental Justice. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. Light, Andrew; De-Shalit, Avner: . Schlosberg, David (2002). — 79-bet. 
10. ↑ Schlosberg, David.. Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature.. Oxford University Press., (2007).