Back Ауааԥсыра рыҿиара аиндекс Abkhazian Menslike-ontwikkelingsindeks Afrikaans Human Development Index ALS مؤشر التنمية البشرية Arabic مؤشر التنمية البشرية ARY মানৱ উন্নয়ন সূচক Assamese Índiz de desarrollu humanu AST Инсанасул потенциал гӀеялъул индекс AV İnsan İnkişafı İndeksi Azerbaijani اینسان اینکیشافی ایندکسی AZB

Inson taraqqiyoti indeksi

World map
Inson taraqqiyoti indeksi toifalarini ifodalovchi jahon xaritasi (2021-yil maʼlumotlari asosida 2022-yilda nashr etilgan)
     Juda baland (≥ 0,800)
     Baland (0,700—0,799)
     Oʻrtacha (0,550—0,699)
     Past (≤ 0,549)
     Maʼlumotlar mavjud emas
World map
Inson taraqqiyoti indeksi ballari 0,050 dan oshib borgan mamlakatlar yoki hududlarning jahon xaritasi (2021-yil maʼlumotlari asosida, 2022-yilda chop etilgan)
*
  ≥ 0.950
*
  0.900—0.950
*
  0.850—0.899
*
  0.800—0.849
*
  0.750—0.799
*
  0.700—0.749
*
  0.650—0.699
*
  0.600—0.649
*
  0.550—0.599
*
  0.500—0.549
*
  0.450—0.499
*
  0.400—0.449
*
  ≤ 0.399
*
  Maʼlumotlar mavjud emas

Inson taraqqiyoti indeksi (HDI) – kutilayotgan umr koʻrish davomiyligi, taʼlim (maktabdagi oʻrtacha tugallangan oʻqish yillari) va aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromad koʻrsatkichlaridan tashkil topgan statistik indeks boʻlib, u mamlakatlarni inson taraqqiyotining toʻrt darajasiga tasniflash uchun qoʻllaniladi. Umr davomiyligi, taʼlim darajasi va xarid qobiliyati pariteti boʻyicha aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan yalpi milliy daromad yuqori boʻlgan sari, mamlakat HDI boʻyicha yuqoriroq ball oladi. Inson taraqqiyoti indeksi pokistonlik iqtisodchi Mahbub ul-Haq tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot dasturining (BMTTD) Inson taraqqiyoti boʻyicha hisobot byurosi tomonidan mamlakatlar taraqqiyotini oʻlchash uchun qoʻllanila boshlangan[1][2].

2010-yilgi Inson taraqqiyoti hisobotida tengsizlikka moslashtirilgan Inson taraqqiyoti indeksi (IHDI) joriy etildi[3].

Indeks Mahbub ul-Haq tomonidan ishlab chiqilgan va Amartya Senning inson imkoniyatlari haqidagi asarlariga asoslangan inson taraqqiyoti yondashuviga tayanadi. Bu yondashuv koʻpincha odamlarning hayotda „boʻlish“ va „qilish“ qobiliyati nuqtai nazaridan ifoda etiladi. Misol uchun, „boʻlish“ deganda yaxshi ovqatlanish, boshpanaga ega boʻlish, sogʻlom boʻlish; „qilish“ deganda esa ishlash, taʼlim olish, ovoz berish, jamiyat hayotida ishtirok etish tushuniladi. Tanlash erkinligi markaziy oʻrinda turadi – diniy sabablarga koʻra roʻza tutib och yurishni tanlagan odam bilan oziq-ovqat sotib olishga qurbi yetmagani yoki mamlakat ocharchilik holatida boʻlgani uchun och qolgan odam oʻrtasida katta farq bor[4].

Indeks aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan sof boylik yoki mamlakatdagi tovarlarning nisbiy sifati kabi bir qancha omillarni hisobga olmaydi. Bu holat G7 aʼzolari va boshqa shu kabi eng ilgʻor mamlakatlarning reytingini pasaytiradi[5].

  1. ↑ „Human Development Index“. Economic Times. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-noyabr 2017-yil.
  2. ↑ „The Human Development concept“. UNDP (2010). 2012-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-iyul 2011-yil.
  3. ↑ Human Development Index, „Composite indices – HDI and beyond“, Retrieved 16 January 2021.
  4. ↑ Nations. „What is Human Development“. UNDP (2017). — „... human development approach, developed by the economist Mahbub Ul Haq ...'“. 2017-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-oktabr 2017-yil.
  5. ↑ The Courier (inglizcha). Commission of the European Communities, 1994. 
From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia

Developed by Nelliwinne