Rama I

Phutthayotfa Chulalok พุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
King Rama I
Chân dung vua Buddha Yodfa Chulaloke đặt tại Cung điện Hoàng gia Thái Lan, Bangkok
Vua của Xiêm La
Tại vị	6 tháng 4 năm 1782 - 7 tháng 9 năm 1809 27 năm, 154 ngày
Đăng quang	10 tháng 6 năm 1782 (lần thứ nhất) 17 tháng 6 năm 1785 (lần thứ hai)
Tiền nhiệm	Taksin (Vua của Thonburi)
Kế nhiệm	Phutthaloetlanaphalai (Rama II)
Tiền cung	Maha Sura Singhanat Itsarasunthon (sau là Rama II)
Hậu cung	Anurak Devesh (1782–1806)
Thông tin chung
Sinh	(1737-03-20)20 tháng 3 năm 1737 Ayutthaya, Ayutthaya
Mất	7 tháng 9 năm 1809(1809-09-07) (72 tuổi) Bangkok, Xiêm La
An táng	Wat Pho, Bangkok
Phối ngẫu	Amarindra (Nak) và 43 phi tần khác
Hậu duệ	21 con trai và 21 con gái, bao gồm: Phutthaloetlanaphalai (Rama II) Maha Senanurak (Chui) Sakdiphonlasep (Arunotai) Paramanuchitchinorot Kunthon Thipphayawadi
Hoàng tộc	Vương triều Chakri
Thân phụ	Thongdi (sau là Somdet Phra Pathom Borom Maha Chanok)
Thân mẫu	Daoreung (Yok; truy tôn Phra Akkhara Chaya)
Tôn giáo	Phật giáo Thượng tọa bộ
Vương ấn

Phra Bat Somdet Phra Phutthayotfa Chulalok Maharat (tiếng Thái: พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช, 20 tháng 3 năm 1736 – 7 tháng 9 năm 1809), tên khai sinh là Thongduang (ทองด้วง), còn được gọi là Rama I, thụy hiệu đầy đủ là Phra Bat Somdet Phra Paramoruracha Maha Chakri Boromanat Phra Phutthayotfa Chulalok (พระบาทสมเด็จพระปรโมรุราชามหาจักรีบรมนารถ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก), là người thành lập và quân vương khởi đầu của Vương quốc Rattanakosin trong lịch sử Thái Lan. Ông bước lên ngai vàng vào năm 1782 sau khi cuộc đảo chính lật đổ vua Taksin của nhà Thonburi. Ông cũng được tôn vinh với tư cách người sáng lập ra thành phố Rattanakosin (nay là Bangkok) với tư cách là kinh đô của vương quốc Thái Lan hiện đại. Sử nhà Nguyễn gọi là Chất Tri (質知, "Chakri")^[1], sử Trung Quốc gọi là Trịnh Hoa (鄭華).^[2] Sử Việt thường gọi các vua triều Chakri là Phật vương (佛王).

Rama I, với tên khai sinh là Thongduang, sinh trưởng trong một gia đình người Môn, là cháu chắt nội của Kosa Pan. Gia đình ông nhiều đời phục vụ cho chính quyền Ayutthaya cho đến đời thân phụ của ông - Thongdi. Sau khi lớn lên, Thongduang cùng với em trai là Boonma trở thành các tướng lĩnh dưới trướng vua Taksin trong cuộc chiến tranh chống lại Vương triều Konbaung Miến Điện và cuối cùng đã góp công lớn giúp nhà vua hoàn thành công cuộc trung hưng Xiêm quốc. Những năm cuối đời Taksin, Thongduang nổi lên như một nhà lãnh đạo quân sự quyền lực nhất bậc nhất vương quốc. Ông chính là người đầu tiên trong lịch sử Thái Lan không thuộc dòng dõi hoàng gia mà được thụ phong tước hiệu Somdet Chao Phraya (Quận vương) tôn quý. Năm 1782, ông đăng cơ ngôi Hoàng đế và trị vì suốt 27 năm sau đó. Hai sự kiện nổi bật nhất trong triều đại của ông là cuộc dời đô từ Thonburi về Bangkok^[3] cùng cuộc Chiến tranh Xiêm - Miến (1785–1786) - nơi đánh dấu cuộc tấn công quy mô lớn cuối cùng của Miến Điện vào lãnh thổ Xiêm La/Thái Lan cho đến hiện nay.

Triều đại Rama I đánh dấu sự hồi sinh của nền chính trị cũng như văn hóa Xiêm sau sự sụp đổ của vương quốc Ayutthaya năm 1767. Ông đã củng cố trật tự tu viện Phật giáo, liên minh và gắn kết Phật giáo với chế độ quân chủ. Ngoài ra nhà vua cũng đã tiếp tục duy trì và mở rộng chính sách của người tiền nhiệm Taksin khi tiến hành các chiến dịch quân sự trên khu vực Đông Nam Á lục địa. Bằng việc thu phục các tiểu quốc Chiang Mai, Viêng Chăn, Luang Prabang cùng hai tỉnh phía tây Campuchia, cho đến khi ông qua đời năm 1809, mandala Xiêm đã có một lãnh thổ rất rộng lớn tương đương 2 lần lãnh thổ cũ của Vương quốc Ayutthaya,^[4] với đường Bắc - Nam trải dài từ các tiểu bang Shan cho đến bán đảo Mã Lai, và phía đông vươn đến Dãy núi Trường Sơn. Giai đoạn này cũng đánh dấu sự khởi đầu của một "Thời đại hoàng kim của văn hóa" mới, tiếp nối bước chân của sự nở rộ về nghệ thuật sau Thời kỳ Hậu Ayutthaya.^[5][6]

1. ^ Trần Trọng Kim 1971, tr. 108.
2. ^ Thanh sử cảo, quyển 528
3. ^ David K Wyatt 2003, tr. 129.
4. ^ Lê Văn Quang 1995, tr. 120.
5. ^ David K Wyatt 2003, tr. 129 - 130.
6. ^ Chris Baker & Pasuk Phongpaichit 2017, tr. 270.